Έβαλντ Βασίλιεβιτς Ιλιένκοφ- Χρονολόγιο

Ο  Έβαλντ Βασίλιεβιτς  Ιλιένκοφ (Ρωσικά: Эвальд Васильевич Ильенков) ( 18 του Φλεβάρη 1924 - 21 Μαρτίου 1979) ήταν ένας σοβιετικός μαρξιστής  συγγραφέας και φιλόσοφος.

Ο  Έβαλντ Ιλιένκοφ έκανε πρωτότυπο έργο για την υλιστική ανάπτυξη  της διαλεκτικής  του Χέγκελ, ενώ είναι αξιοσημείωτη η ερμηνεία από μέρους του της φιλοσοφικής κατηγορίας του συγκεκριμένου γενικού . Ανάμεσα στα  έργα του  περιλαμβάνονται η Διαλεκτική Λογική, τη Λενινιστική διαλεκτική και μεταφυσική του θετικισμού και η Διαλεκτική του αφηρημένου και του συγκεκριμένου  στο Κεφάλαιο του Μαρξ. Ο Ιλιένκοφ αυτοκτόνησε το 1979. Δημοσιεύουμε εδώ ένα αναλυτικό χρονολόγιο της ζωής του φιλοσόφου που περιλαμβάνεται την πρόσφατη έκδοση από τις εκδόσεις επέκεινα του τελευταίου του άρθρου αναφορικά με το ιδεατό σε μετάφραση του Μάριου Δαρβίρα.

Όλο το άρθρο σε μορφή pdf εδώ

Read More

Η αποκαθήλωση μιας σπουδαίας προσωπκότητας

Την αφαίρεση ενός αγάλματος ενός φιλοσόφου, μπορεί να αναμένει κανείς κάτι σαν αυτό να συμβεί στη ναζιστική Γερμανία το 1930, αλλά όχι στη Βουδαπέστη το 2017. Κι όμως έγινε και αυτό σε μια χώρα που τα τελευταία χρόνια οδεύει όλο και με μεγαλύτερη ταχύτητα προς μια φασιστική κατάσταση.

Πριν από περίπου δύο- τρεις εβδομάδες το  Δημοτικό Συμβούλιο της Βουδαπέστης αποφάσισε ότι το άγαλμα του György Lukács θα αφαιρεθεί από ένα πάρκο της Βουδαπέστης στο 13ο διαμέρισμα. Το άγαλμα είναι σήμερα στο Szent István Park, ένα ήσυχο αστικό πάρκο σε μια περιοχή που κάποτε αποτέλεσε ένα διεθνές γκέτο όπου πολλοί Εβραίοι επέζησαν κατά την διάρκεια του Β ‘Παγκοσμίου Πολέμου. Το άγαλμα του Λούκατς θα αντικατασταθεί από ένα άγαλμα του Αγίου Στεφάνου, τον ιδρυτή του ουγγρικού κράτους. Ο György Lukács ήταν Εβραίος και Κομμουνιστής κάτι που δεν γίνεται ανεκτό στην σημερινή Ουγγαρία.

Αξίζει να σημειώσουμε ότι είχε προηγηθεί και η απόφαση για το κλείσιμο του αρχείου του György Lukács που μπορείτε να διαβάσετε και προηγούμενες δημοσιεύσεις στο shades. Δείτε τι γράφαμε για το κλείσιμο του αρχείου πέρυσι τέτοια εποχή. Αξίζει επίσης να σημειώσουμε ότι ένα από τα ομορφότερα καφέ – πολιτιστικά κέντρα στην Βουδαπέστη έχει κλείσει ήδη εδώ και κάποια χρόνια. Οι ιδιοκτήτες του ήταν Εβραίοι. Το κράτος αποφάσισε ότι έπρεπε να κλείσει….

Το άγαλμα Λούκατς στη Βουδαπέστη - θα αφαιρεθεί.

"Είμαι εξοικειωμένος με το άγαλμα,  η σύζυγός μου και εγώ βαδίζουμε δίπλα του κάθε φορά που επισκεπτόμαστε τη Βουδαπέστη".

Ο Λούκατς πέθανε το 1971.  Στον Imre Varga, ένα πολύ γνωστό γλύπτη και νικητής του βραβείο Kossuth-,ανατέθηκε να κάνει το χάλκινο άγαλμα το 1985. Το έργο χρηματοδοτήθηκε από την Ουγγρική Ακαδημία Επιστημών. Κατά τα εγκαίνια του αγάλματος János Szentágothai, ένας σεβαστός ερευνητής και πρόεδρος της Ακαδημίας, επαίνεσε τον Λούκατς για τη συμβολή του στη φιλοσοφία και τα τελευταία 32 χρόνια το άγαλμα έχει γίνει αναπόσπαστο μέρος αυτού του όμορφου πάρκου.

Η ιδέα της απομάκρυνσης του προήλθε από ένα νεαρό εθνικιστή, τον Marcell Tokody, έναν  σύμβουλος της Βουδαπέστης από το  νεο-ναζιστικό κόμμα Jobbik. Η  πρόταση του έλαβε στήριξη από το Συμβούλιο που κυριαρχείται από το κυβερνών κόμμα Fidesz πολιτικούς κόμματος και εγκρίθηκε με 19 ψήφους υποστήριξης, 3 κατά και μία αποχή. Το Jobbik ενοχλείται σφόδρα από το  κομμουνιστικό παρελθόν του Λούκατς και για την απάλειψη της μνήμης του μεθόδευσε και μαγείρεψε μια ψευδή κατηγορία ότι δήθεν διέταξε την εκτέλεση Ούγγρων στρατιωτών  το 1919. (Ακόμη και τα δεξιά μέσα ενημέρωσης της Ουγγαρίας έμειναν αμήχανα από την εν λόγω αφαίρεση και έδειξαν ότι δεν την κατανοούν).

Ο Γκεόργκι Λούκατς ήταν ένας από τους πιο σημαντικούς φιλοσόφους του 20ου αιώνα. 
Γεννημένος στην Βουδαπέστη το 1885, θα γνωρίσει στο σαλόνι του εύπορου πατρικού του τους διαπρεπέστερους εκπροσώπους του πολιτισμού της εποχής και θα ακολουθήσει από πολύ νωρίς το επάγγελμα του συγγραφέα. Γρήγορα το ενδιαφέρον του θα κερδίσουν η αισθητική και το θέατρο, όπου ο γόνος της μεγαλοαστικής οικογένειας θα αναζητήσει διέξοδο από τη διαφαινόμενη καθολική κρίση του πολιτισμού. Η τέχνη του θεάτρου θα αποτελέσει για το νεαρό Λούκατς το πεδίο μετάβασης στο θέατρο του κόσμου..
Έπειτα από χρόνια διανοητικών και συγγραφικών δοκιμών, στο πλαίσιο των οποίων ενσωμάτωνε όλα τα μεγάλα πνευματικά ρεύματα της, ο Λούκατς θα προσχωρήσει στο κομουνιστικό κόμμα, στο οποίο και θα μείνει ουσιαστικά ή τυπικά πιστός μέχρι τον θάνατό του.Το βιβλίο του Geschichte und Klassenbewusstsein (Ιστορία και ταξική συνείδηση) παραμένει υποχρεωτικό ανάγνωσμα για όσους μελετούν τη φιλοσοφία. Αλλά και το Ο νεαρός Χέγκελ, το  Η Ψυχή και οι Μορφές, η Ιστορία του Μυθιστορήματος, Η Αισθητική κ.λ.π. Ο Thomas Mann εμπνεύστηκε από τον Λούκατς και τον απεικονίζει ως Naphta στο Μαγικό Βουνό. O Λούκατς είχε σημαντική επίδραση στο σχηματισμό τα φιλοσοφικών  θεμελίων της Νέας Αριστεράς, τόσο στην Ευρώπη όσο και στην Αμερική και τα έργα του διδάσκονται σε μεγάλα πανεπιστήμια σε όλο τον κόσμο.

Γιατί το Jobbik ήθελε την αποκαθήλωση του αγάλματος; Το γεγονός ότι ο Λούκατς ήταν μια μαρξιστική και κομμουνιστική σίγουρα έχει να κάνει με αυτό. Αλλά δεν είναι το μοναδικό.  Σήμερα αρκετοί εξέχοντες κομμουνιστές (π.χ. Zoltán Komócsin) έχουν δρόμους το όνομά τους στην Ουγγαρία (Φυσικά για την ώρα).

Tο πρόβλημα πιθανόν του Jobbik με τον Λούκατς είναι όμως επίσης και οι εβραϊκές ρίζες του. Γεννημένος Löwinger, ο πατέρας του József άλλαξε το όνομα της οικογένειας στο όνομα Lukacs που ακούγεται «Ουγγρικό»  στα τέλη του 1800, όταν ο György ήταν ένα μικρό παιδί, και η οικογένεια είχε πλήρως αφομοιωθεί στην Ουγγρική κοινωνία. Η οικογένεια έλαβε ακόμη και το status των Ούγγρων ευγενών και αποτελούσε μέρος των πλουσίων και μορφωμένων τάξεων της χώρας.

Φυσικά ο φασισμός και ο αντισημιτισμός στην Ουγγαρία δεν είναι πρωτόγνωρο φαινόμενο. Ας δούμε λίγο συνοπτικά το ιστορικό υπόβαθρο και το φάσμα που κατέλαβαν ιστορικά διάφορες φασιστικές οργανώσεις στην Ουγγαρία. 

 Η πρώτη χρονικά φασιστική οργάνωση, η οποία επηρεάστηκε από τον ιταλικό φασισμό, είναι εκείνη του αξιωματικού Γκιούλα Γκέμπες, (Gyula Gömbös, 1886-1936) η οποία έγινε γνωστή ως οι φασίστες του Ζέγκεντ, από την πόλη στην οποία οργανώθηκε η αντεπανάσταση του 1919. Όταν ο Γκιούλα Γκέμπες υπουργοποιείται το 1929 διαλύει το Κόμμα της Φυλετικής Άμυνας, την κυριότερη πολιτική οργάνωση των φασιστών του Ζέγκεντ.

Το 1932 μέσα στην καρδιά της οικονομικής κρίσης ο Χόρτυ ανέθεσε την πρωθυπουργία στον Γκιούλα Γκέμπες. Ο Γκέμπες ανέλαβε τον πλήρη έλεγχο του κυβερνητικού κόμματος, του οποίου άλλαξε τον τίτλο σε Κόμμα της Εθνικής Ενότητας και διεύρυνε την οργάνωσή του σε όλη τη χώρα και σε βασικούς κοινωνικούς τομείς. Δημιούργησε επίσης μια φασίζουσα οργάνωση νεολαίας, τους Προωθημένους Φρουρούς, είδος πολιτοφυλακής με 60.000 μέλη.

Μετά την άνοδο του Χίτλερ στην εξουσία στη Γερμανία η επιρροή των ναζιστών στον ουγγρικό φασισμό αυξήθηκε κατακόρυφα.

Τη δεκαετία του 1930 δημιουργούνται ποικίλες εθνικοσοσιαλιστικές οργανώσεις: Εθνικοσοσιαλιστικό Κόμμα Εργασίας, γνωστό επίσης ως Σκυθικός Σταυρός, Ουγγρικό Εθνικοσοσιαλιστικό Κόμμα των Εργατών Γης και των Εργατών, Ουγγρικό Εθνικοσοσιαλιστικό Λαϊκό Κόμμα, Ουγγρικό Εθνικοσοσιαλιστικό Κόμμα, κ.α.

Η σημαντικότερη ουγγρική ναζιστική οργάνωση ήταν τα Σταυρωτά Βέλη (Arrow Cross Party) του Φέρενκ Σάλασι (Ferenc Szálasi  1897-1946), τα οποία ιδρύονται το 1935. Ο Σάλασι ευαγγελιζόταν τη δημιουργία της Μεγάλης Καρπαθοδουνάβειας Πατρώας Γης, η οποία θα διοικούνταν από τους Ούγγρους. Σύμφωνα με το μεγαλοϊδεατικό σχέδιο του Σάλασι, η Μεγάλη Καρπαθοδουνάβεια Πατρώα Γη υπό ουγγρική ηγεσία θα γινόταν μαζί με τη ναζιστική Γερμανία και τη φασιστική Ιταλία μία από τις τρεις ηγέτιδες δυνάμεις στη «νέα Ευρώπη».

Στο βιβλίο του Ut es Sel (Το μονοπάτι και ο σκοπός) ο Σάλασι υποστήριζε ότι ο «Ουγγρισμός» συνδύαζε «τα καλύτερα στοιχεία του χριστιανισμού και του σοσιαλισμού σε έναν πεφωτισμένο εθνικοσοσιαλισμό». Σε μια τέτοια κοινωνία, έλεγε ο Σάλασι, οι Εβραίοι δεν είχαν θέση. 

Υπό τον μανδύα ενός ψευτοκοινοβουλευτισμού διεξάγονται έντονες και σε πολλές περιπτώσεις βίαιες αντιπαραθέσεις και συγκρούσεις των διαφόρων ακροδεξιών, εθνικιστικών και φασιστικών φατριών και οργανώσεων. Τα Σταυρωτά Βέλη, που γνώρισαν αριθμητική ανάπτυξη, έπρεπε να περιμένουν την έξωθεν επέμβαση της Γερμανίας για να καταλάβουν την εξουσία.

Η ουγγρική αστική τάξη και οι μεγάλοι γαιοκτήμονες ζούσαν με τον φόβο και τον τρόμο της επανάστασης των εργατικών συμβουλίων του 1919. Γι’ αυτό όχι μόνο στήριξαν τη φασιστικοποίηση, αλλά συμμετείχαν ενεργά σε αυτή. Την περίοδο 1934-36 έχουμε κύμα απεργιών οι οποίες αγκαλιάζουν πολλούς κλάδους: τη βυρσοδεψία, την υφαντουργία, το μέταλλο, τις οικοδομές, κλπ. Αυτό το πλατύ απεργιακό κύμα ματαίωσε τους αντεργατικούς νόμους τους οποίους ετοίμαζε η κυβέρνηση Χόρτυ-Γκέμπες. Η αντίσταση των μαζών και η κυβερνητική αστάθεια χαρακτήριζαν την κυβέρνηση του Ντάρανυϊ, ο οποίος διαδέχθηκε το 1936 τον Γκέμπες μετά τον θάνατό του. Τον Μάιο του 1938 ο Ντάρανυϊ παραιτείται και αντικαθίσταται από την κυβέρνηση Μπέλα Ίμρεντυ, η οποία υπογράφει αντισημιτικό νόμο και προσχωρεί το 1939 στο Σύμφωνο της Αντικόμιντερν.

Μετά την κατάληψη της Ουγγαρίας από τα γερμανικά στρατεύματα τον Μάρτιο του 1944 και τη μετατροπή της χώρας από σύμμαχο του Άξονα σε γερμανικό προτεκτοράτο, οι Γερμανοί ναζιστές ανεβάζουν στην εξουσία της Ουγγαρίας τα Σταυρωτά Βέλη του Σάλασι, που εξαπολύουν άγρια τρομοκρατία. Μπροστά στην προέλαση του Κόκκινου Στρατού ο Σάλασι διέφυγε στη Γερμανία. Μετά την απελευθέρωση της Ουγγαρίας δικάστηκε και εκτελέστηκε για εγκλήματα πολέμου το 1946.

Είναι προφανές ότι σε αυτή την εποχή θέλει να επιστρέψει τη σημερινή Ουγγαρία η Ουγγρική ακροδεξιά σε όλες τις αποχρώσεις, σε αυτού του είδους την Ευρώπη. Φυσικά η στάση της απέναντι στους πρόσφυγες αποτελούσε ένα είδος προετοιμασίας και ενεργούς δοκιμής της μεγάλης προσπάθειας φασιστικοποίησης της Ουγγρικής κοινωνίας. Ότι και να κάνουν όμως  η Ουγγαρία δεν είναι μόνο αυτή του Ούρμπαν και του Jobbik αλλά και του Καζίνσκυ, του Λίστ,  του Λούκατς, του Μάρκους, του Μεζάρος και κυρίως του μεγαλύτερου τμήματος της νεολαίας της, του γυναικείου πληθυσμού της κ.λ.π που κάποια στιγμή θα ορθώσει τοίχο απέναντι στην αντιδραστική και καταστροφική για αυτούς επιστροφή στο παρελθόν της φασιστικής και ναζιστικής Ουγγαρίας.

Ο Λούκατς δεν ανήκει μόνο στη Ουγγαρία αλλά αποτελεί αναπόσπαστο πολιτικό και πολιτιστικό κομμάτι της Ευρωπαϊκής και Παγκόσμιας κληρονομιάς και όπως κάθε γνήσια και διαχρονική κληρονομιά επανέρχεται έτσι ο ανορθολογισμός και ο σκοταδισμός έχει κοντά ποδάρια, στο τέλος αποκαλύπτεται το φρικιαστικό και αποκρουστικό του πρόσωπο. Οι ρωγμές που αφήνουν οι μεγάλες προσωπικότητες στο σώμα του πολιτισμού δεν κλείνουν ποτέ. Οι λαοί του κόσμου πρέπει να καταδείξουν τον αποτροπιασμό τους και την ηθική τους καταδίκη σε τέτοιες αδιανόητες ενέργειες και να απαξιώσουν τους εμπνευστές και τους υποστηρικτές τους.     Η μάχη με τον σύγχρονο φασισμό σε όλες του τις μορφές πρέπει να κερδηθεί. Μπορεί να φαίνεται ότι σε αυτές τις κοινωνίες χάθηκε, προς ώρας. Προς ώρας…

Read More

"Σχολαρχείο- Γράμματα και Τέχνες": Παρουσίαση με θέμα την ιδεολογία

Στα πλαίσια της πρωτοβουλίας "Σχολαρχείον- Γράμματα και Τέχνες '' και της ενότητας Θέματα Κλασσικής και Νεώτερης φιλοσοφία" με εισηγητή τον Μάριο Δαρβίρα πραγματοποιήθηκε 13/2/2017 παρουσίαση συζήτηση με το θέμα: Το πρόβλημα της Ιδεολογίας- Σχέση Ιδεολογίας, γλώσσας και εξουσίας, στο Αναγνωστήριο της Παπαχριστοπουλείου Βιβλιοθήκης. Στο Βίντεο που ακολουθεί παρουσίαζονται κάποια αποσπάσματα της παρουσίασης.

Μία εποχή δεν ορίζεται από τις ιδέες που την απασχολούν, αλλά από εκείνες που θεωρεί δεδομένες.Lawrence Lessig

Όταν οι ιδέες αποτυγχάνουν, οι λέξεις μπορεί να αποδειχθούν πολύ χρήσιμες.
Βόλφγκανγκ Γκαίτε

Όλες οι μεγάλες ιδέες ξεκίνησαν σαν αίρεση.
Τζωρτζ Μπέρναρντ Σω

Σε κάθε ιδέα, πρέπει να ψάξει κανείς από πού έρχεται και πού πάει. Μόνο έτσι μπορούμε να καταλάβουμε αν είναι καλή ή όχι.
Bertolt Brecht

Οι ιδέες είναι σαν τα καρφιά. Όσο τις χτυπάς, τόσο βαθύτερα μπαίνουν.
Βλαδίμηρος Ίλιτς Λένιν

Read More

Σόφι Μαγδαληνή Σολ- Το Λευκό Ρόδο

Η Σόφι Μαγδαληνή Σολ (Sophia Magdalena Scholl, 9 Μαΐου 1921- 22 Φεβρουαρίου 1943) ήταν Γερμανίδα φοιτήτρια και επαναστάτρια, ενεργό μέλος της μη βίαιης αντιστασιακής οργάνωσης Λευκό Ρόδο στη Ναζιστική Γερμανία. Καταδικάστηκε για προδοσία, αφού εντοπίστηκε να μοιράζει αντιπολεμικά φυλλάδια στο Πανεπιστήμιο του Μονάχου με τον αδερφό της Χανς. Ως αποτέλεσμα, εκτελέστηκαν και οι δύο στη γκιλοτίνα.

Από τη δεκαετία του 1970, η Σολ τιμάται ως μια από τις μεγαλύτερες ηρωίδες της Γερμανίας, για την αντίστασή της στο Τρίτο Ράιχ κατά τη διάρκεια του Β' Παγκοσμίου Πολέμου. Ο πατέρας της Σολ, ο Ρόμπερτ, ήταν δήμαρχος του βόρειου Baden, όταν γεννήθηκε η Σόφι. Ήταν η 4η από 6 παιδιά.

Η Σολ ανατράφηκε ως Λουθηρανή. Πήγε σχολείο στην ηλικία των 7 ετών, μάθαινε πολύ εύκολα, και έζησε ανέμελα παιδικά χρόνια. Το 1930, η οικογένεια μετακόμισε στο  Λούντβισμπουργκ δύο χρόνια αργότερα στο Ούλμ,  όπου ο πατέρας της εργαζόταν ως σύμβουλος επιχειρήσεων.

Το 1932, η Σολ άρχισε να παρακολουθεί ένα σχολείο θηλέων. Στην ηλικία των 12 ετών, επέλεξε να ενταχθεί στην οργάνωση Bund Deutscher Madel (Ομάδα Γερμανών κοριτσιών), όπως έκαναν οι περισσότερες από τις συμμαθήτριες της, αλλά ο αρχικός ενθουσιασμός της αντικαταστάθηκε από σκεπτικισμό. Είχε επίγνωση των αντικρουόμενων πολιτικών ιδεολογιών του πατέρα της, των φίλων της και, επίσης, μερικών από τους δασκάλους της. Η πολιτική συμπεριφορά είχε γίνει απαραίτητο κριτήριο στην επιλογή των φίλων της. Η σύλληψη των αδερφών και φίλων της το 1937 για συμμετοχή στο Γερμανικό Κίνημα Νεολαίας την επηρέασε βαθύτατα.

Είχε ταλέντο στο σχεδιασμό και τη ζωγραφική και για πρώτη φορά ήρθε σε επαφή με μερικούς "περιθωριακούς" καλλιτέχνες. Όντας φανατική αναγνώστρια, ανέπτυξε ένα αυξανόμενο ενδιαφέρον για τη φιλοσοφία και τη θεολογία. Η πίστη της στον Θεό και στην απαραίτητη αξιοπρέπεια του κάθε ανθρώπου διαμόρφωσε τη βάση για την αντι-ναζιστική της ιδεολογία.

Την άνοιξη του 1940, αποφοίτησε από το σχολείο θηλέων, όπου το αντικείμενο του δοκιμίου της ήταν " Το χέρι που κούνησε την Κούνια, κούνησε ολόκληρο τον Κόσμο ". Καθώς είχε μεγάλη αδυναμία στα παιδιά, έγινε δάσκαλος σε νηπιαγωγείο στο Ινστιτούτο Frobel στο Ουλμ. Επέλεξε αυτή την εργασία ελπίζοντας ότι θα αναγνωριστεί ως εναλλακτική υπηρεσία στο Reichsarbeitsdienst (Εθνική Υπηρεσία Εργασίας), κάτι το οποίο ήταν προαπαιτούμενο ώστε να εισαχθεί σε πανεπιστήμιο. Κάτι τέτοιο όμως δεν έγινε, και την άνοιξη του 1941 ξεκίνησε μια εξάμηνη θητεία στη βοηθητική υπηρεσία πολέμου ως καθηγήτρια σε παιδικό σταθμό στο Μπλούμπεργκ. Το καθεστώς της Εθνικής Υπηρεσίας Εργασίας θύμιζε στρατιωτικό και αυτό προβλημάτισε τη Σολ και την οδήγησε στο να αρχίσει να εφαρμόζει παθητική αντίσταση.

Μετά την 6μηνη θητεία της, το Μάιο του 1942, γράφτηκε στο Πανεπιστήμιο του Μονάχου ως φοιτήτρια φιλοσοφίας και βιολογίας. Ο αδερφός της, Χανς, ο οποίος σπούδαζε ιατρική εκεί, την σύστησε στους φίλους του. Παρόλο που αυτή η ομάδα φίλων έγινε αργότερα γνωστή για τις πολιτικές της πεποιθήσεις, αρχικά συγκροτήθηκε λόγω της κοινής αγάπης για τις τέχνες, τη μουσική ,τη λογοτεχνία, τη φιλοσοφία και τη θεολογία. Ορειβασία, σκι και κολύμβηση έπαιζαν επίσης σημαντικό ρόλο για αυτούς. Παρακολουθούσαν συχνά συναυλίες, θεατρικές παραστάσεις και λογοτεχνικές διαλέξεις μαζί.

Στο Μόναχο, η Σολ γνώρισε ένα μεγάλο αριθμό καλλιτεχνών, συγγραφέων και φιλοσόφων, συγκεκριμένα τους Carl Muth και Theodor Haecker, οι οποίοι αποτέλεσαν σημαντικές γνωριμίες για εκείνη. Το ερώτημα, το οποίο ανέλυαν, ήταν το πώς πρέπει να συμπεριφέρεται ένα άτομο που ζει σε δικτατορικά καθεστώτα. Στη διάρκεια των καλοκαιρινών διακοπών του 1942, η Σολ έπρεπε να υπηρετήσει σε ένα μεταλλουργικό εργοστάσιο στο Ουλμ. Την ίδια περίοδο, ο πατέρας της ήταν στη φυλακή, καθώς είχε μιλήσει αρνητικά σε έναν υπάλληλο του για τον Χίτλερ.

Το Λευκό Ρόδο  

Με βάση την αλληλογραφία μεταξύ εκείνης και του δεσμού της, Fritz Hartnagel (η οποία αναλύθηκε από τους Gunter Biemer και Jakob Knab του περιοδικού Newman Studien), έδωσε 2 τόμους από τις ομιλίες του Καρδινάλιου John Henry Newman στον Hartnagel, όταν τον έστειλαν στο ανατολικό μέτωπο, το Μάιο του 1942. Η ανακάλυψη από τον Jakob Knab δείχνει τη σημασία που έπαιζε η θρησκεία στη ζωή της Σολ και τονίστηκε σε ένα άρθρο στο Catholic Herald της Αγγλίας. Το Λευκό Ρόδο ιδρύθηκε, αφού η Σολ και οι άλλοι διάβασαν μια αντιναζιστική ομιλία από τον Clemens August Graf von Galen (Το λιοντάρι του Munster), τον Ρωμαιοκαθολικό Επίσκοπο του Munster. Παρόλο που ήταν Λουθηρανή η Σολ συγκινήθηκε.

Αυτή και οι υπόλοιποι είχαν τρομοκρατηθεί από τις αναφορές του Hartnagel για τη συμπεριφορά των Γερμανών στο ανατολικό μέτωπο όπου ο Hartnagel είδε σοβιετικούς στρατιώτες να εκτελούνται μέσα σε λάκκους και έμαθε για τις μαζικές δολοφονίες των Εβραίων. Η αλληλογραφία της με τον Hartnagel ανέλυε σε βάθος την "θεολογία της συνείδησης" η οποία αναπτύχθηκε στα γραπτά του Newman. Αυτό παρουσιάζεται ως η κύρια γραμμή άμυνας της στα πρακτικά των ανακρίσεών της, οι οποίες οδήγησαν στη "δίκη" και την εκτέλεση της. Αυτά τα πρακτικά έγιναν η βάση για την ταινία του 2005 "Οι τελευταίες μέρες της Σόφι Σολ".

Δραστηριότητες του Λευκού Ρόδου

Τα κύρια μέλη, αρχικά, ήταν ο Hans Scholl (ο αδερφός της Σόφι), ο Willi Graf και ο Christoph Probst. Στις αρχές του καλοκαιριού του 1942, αυτή η ομάδα νεαρών συνέταξε 6 αντιναζιστικά, πολιτικά φυλλάδια. Αντίθετα με την κοινή αντίληψη, η Σόφι Σολ δε συμμετείχε στη συγγραφή αυτών των άρθρων. Αρχικά, ο αδερφός της, δεν την ενημέρωνε για τις δραστηριότητες του, αλλά, όταν τις ανακάλυψε, τον ακολούθησε και αποδείχθηκε πολύτιμη για την ομάδα καθώς, επειδή ήταν γυναίκα, η πιθανότητα να τη σταματήσουν τα SS ήταν πολύ μικρότερη. Αυτοαποκαλούμενοι το Λευκό Ρόδο, καλούσαν τους Γερμανούς να εφαρμόσουν παθητική αντίσταση εναντίον των Ναζί. Αυτή και τα υπόλοιπα μέλη του Λευκού Ρόδου συνελήφθησαν όταν διαμοίραζαν το 6ο φυλλάδιο, στο Πανεπιστήμιο του Μονάχου, στις 18 Φεβρουαρίου του 1943.

Φυλλάδια

Το τελευταίο φυλλάδιο το έβγαλαν λαθραία από τη Γερμανία μετά τις εκτελέσεις των μελών της οργάνωσης άλλα μέλη που είχαν γλυτώσει: οι Σύμμαχοι το τύπωσαν σε χιλιάδες αντίτυπα που τα έριξαν με αεροπλάνα σε πόλεις τις ναζιστικής Γερμανίας. Τα αντίτυπα αυτά είχαν τίτλο "Το Μανιφέστο των φοιτητών του Μονάχου".

Το πρώτο φυλλάδιο έγραφε μεταξύ άλλων:

Ποιος από εμάς μπορεί να φανταστεί την ντροπή που θα πέσει επάνω μας και επάνω στα παιδιά μας όταν θα βγουν στο φως τα τρομερά εγκλήματα που ξεπερνούν την ανθρώπινη φαντασία;

ενώ το δεύτερο:

Μετά την κατάκτηση της Πολωνίας, 300.000 Εβραίοι δολοφονήθηκαν σ αυτή τη χώρα με τον πιο κτηνώδη τρόπο. Οι Γερμανοί κοιμούνται τον ηλίθιο ύπνο τους και ενθαρρύνουν τους φασίστες εγκληματίες.

Το δε τέταρτο περιείχε το απόσπασμα:

Κάθε λέξη από το στόμα του Χίτλερ είναι ένα ψέμα. Όταν μιλά για ειρήνη, εννοεί τον πόλεμο και όταν κατά τρόπο βλάσφημο χρησιμοποιεί το όνομα του Παντοδύναμου, εννοεί τη δύναμη του κακού, τον εκπεσόντα άγγελο, το Σατανά. Το στόμα του είναι το δύσοσμο στόμιο της Κολάσεως και η ισχύς του εκ βάθρων καταραμένη.

Και τελείωνε ως εξής:

Δε θα σωπάσουμε. Είμαστε η συνείδησή σας. Ποτέ δε θα κάνουμε ειρήνη μαζί σας.

Στο δικαστήριο

Στο Λαϊκό Δικαστήριο, μπροστά στον Δικαστή Rolan Freisler, στις 22 Φεβρουαρίου του 1943, καταγράφηκαν τα ακόλουθα λόγια της Σολ:

«Κάποιος, τέλος πάντων, έπρεπε να κάνει την αρχή. Όσα γράψαμε και είπαμε τα πιστεύουν και άλλοι. Απλά δε τολμούν να εκφραστούν όπως εμείς».

Στις 22 Φεβρουαρίου του 1943, η Σολ, ο αδερφός της, Hans, και ο φίλος τους Christoph Probst κρίθηκαν ένοχοι για προδοσία, και καταδικάστηκαν σε θάνατο. Αποκεφαλίστηκαν όλοι στη γκιλοτίνα από τον εκτελεστή Johann Reichhart στη φυλακή Stadelheim του Μονάχου, μερικές ώρες αργότερα, στις 17:00. Την εκτέλεση επέβλεψε ο Walter Roemer, ο επικεφαλής του δικαστηρίου του Μονάχου. Οι αξιωματικοί της φυλακής, όταν περιέγραφαν αργότερα τη σκηνή, τόνισαν την τόλμη της Σολ, όταν περπατούσε προς την εκτέλεση της. Οι τελευταίες της λέξεις ήταν:

«Πώς περιμένουμε να επικρατήσει η δικαιοσύνη, όταν δεν υπάρχει σχεδόν κανείς να προσφέρει τον εαυτό του για ένα δίκαιο σκοπό; Μια τόσο ωραία και ηλιόλουστη μέρα και πρέπει να φύγω, άλλα τι πειράζει ο θάνατος μου, αν μέσω εμάς ξυπνήσουν και κινητοποιηθούν χιλιάδες;»

Ο Fritz Hartnagel απομακρύνθηκε από το Στάλινγκραντ τον Ιανουάριο του 1943, αλλά δεν επέστρεψε στη Γερμανία πριν την εκτέλεση της Σόφι. Αργότερα παντρεύτηκε την αδερφή της Σόφι, την Ελίζαμπεθ.

Μετά το θάνατο της, ένα αντίγραφο του 6ου φυλλαδίου βγήκε κρυφά από τη Γερμανία μέσω της Σκανδιναβίας και κατέληξε στην Αγγλία από τον Γερμανό νομικό Helmuth James Graf von Moltke, όπου χρησιμοποιήθηκε από τους Συμμάχους. Στα μέσα του 1943, έριξαν αεροπορικώς στη Γερμανία εκατομμύρια αντίγραφα προπαγάνδας της προκήρυξης, η οποία τώρα είχε μετονομαστεί σε Το Μανιφέστο των φοιτητών του Μονάχου.

Σε ιστορικό πλαίσιο, η κληρονομιά του Λευκού Ρόδου, έχει τεράστια σημασία για πολλούς μελετητές, τόσο για την επίδειξη τρομερού πνευματικού θάρρους, όσο κι ως μια καταγεγραμμένη περίπτωση εναντίωσης σε μια περίοδο έντονης καταστολής, λογοκρισίας και κομφορμιστικής πίεσης.
Η θεατρική συγγραφέας Lillian Garrett-Groag δήλωσε στο Newsday στις 22 Φεβρουαρίου του 1993 ότι " Είναι πιθανότατα η πιο αξιοθαύμαστη περίπτωση αντίστασης του 20ου αιώνα που μπορώ να σκεφτώ...το γεγονός ότι 5 μικρά παιδιά, μέσα στο στόμα του λύκου, που πραγματικά είχε σημασία, είχαν το απίστευτο θάρρος να κάνουν όλα όσα έκαναν, είναι ειλικρινά απίστευτο για μένα. Γνωρίζω ότι ο κόσμος είναι καλύτερος λόγω του ότι υπήρξαν αυτά τα άτομα, αλλά δε ξέρω γιατί».

Στο ίδιο τεύχος του Newsday, ο ιστορικός του Ολοκαυτώματος Jud Newborn δήλωσε ότι « Δε μπορεί κάποιος να μετρήσει την επίδραση αυτού του είδους αντίστασης με βάση το ότι ανατινάχτηκε ένας Χ αριθμός από γέφυρες ή ότι έπεσε ένα καθεστώς....το Λευκό Ρόδο είχε περισσότερο μια συμβολική αξία, αλλά πρόκειται για μια πολύ σημαντική αξία».

Read More

Ένας μεγάλος φωτογράφος

Tα τελευταία 40 χρόνια ο φωτογράφος Σεμπαστιάο Σαλγκάδο, αυτόπτης μάρτυρας μεγάλων γεγονότων της πρόσφατης ιστορίας, ταξιδεύει σε όλες τις ηπείρους καταγράφοντας τις αλλαγές της ανθρωπότητας.  Οταν μιλάει για τις φωτογραφίες του ο Σεμπαστιάο Σαλγκάδο δεν λέει «η συλλογή», «το άλμπουμ», «το πρότζεκτ», λέει «οι ιστορίες μου». Τις δύο τελευταίες δεκαετίες έχει πει άλλες δύο μεγάλες ιστορίες. Η καθεμιά τού πήρε σχεδόν μία δεκαετία για να την ολοκληρώσει. Η πρώτη είναι για τους εργάτες σε όλο στο βιβλίο του WORKERS και η άλλη για τους μετανάστες στο MIGRATIONS. Η τελευταία του λέγεται GENESIS και για αυτήν ο βραζιλιάνος φωτογράφος ταξίδεψε σε 32 χώρες.

«Υπάρχει μόνο ένα είδος, μία φυλή η ανθρώπινη. Ότι είναι απαραίτητο για τον πιο λευκό άνθρωπο  είναι απαραίτητο για τον πιο μαύρο άνθρωπο, για τον πιο κόκκινο, για τον πιο κίτρινο. Είμαστε όλοι το ίδιο ζώο».  

«Πιστεύω στη συλλογικότητα. Η ιστορία μας είναι η ιστορία κοινοτήτων. Πιστεύω στην αλληλεγγύη, στην κοινότητα και αυτές είναι οι πραγματικές αξίες για μένα. Δεν δέχομαι την ατομικότητα, τον κυνισμό, τον εγωκεντρισμό».  

Ο Σαλγκάδο γεννήθηκε στις 8 Φεβρουαρίου 1944 στη Βραζιλία και ξεκίνησε την καριέρα του ως επαγγελματίας φωτογράφος το 1973 στο Παρίσι. Έχει ταξιδέψει σε περισσότερες από 100 χώρες για τα φωτογραφικά projects του. Τα περισσότερα από αυτά τα έργα περιλαμβάνονται σε έντυπες εκδόσεις και εκθέσεις του έργου του βρίσκονται σε περιοδεία και παρουσιάζονται σε όλο τον κόσμο, σε κορυφαία μουσεία και γκαλερί.

Read More

Η έννοια του χρόνου

H λαθεμένη έννοια του χρόνου

 Ο Λι Σμόλιν (Lee Smolin) είναι πασίγνωστος ως ο φυσικός που πρότεινε τη γεφύρωση της θεωρίας της σχετικότητας με την κβαντομηχανική μέσω της δικής του θεωρίας, της κβαντικής βαρύτητας. Αναμενόμενο θα ήταν, λοιπόν, ένα βιβλίο από αυτόν με ανάλογο περιεχόμενο. Ωστόσο, το 2013, ο οξυδερκής αυτός επιστήμονας ανέστρεψε την κλεψύδρα της εξελικτικής πορείας του με κάτι το ρηξικέλευθο: προσδιόρισε ως μέγα λάθος της επιστήμης τον ουδέτερο ορισμό του χρόνου και του ρόλου του στην εξέλιξη του Σύμπαντος. Δηλαδή ο Σμόλιν... φιλοσόφησε κυριολεκτικά, όπως ακριβώς είχαν κάνει οι θεμελιωτές της επιστημονικής σκέψης στην Ιωνία του 7ου και του 6ου π.Χ. αιώνα. Και το σκεπτικό αυτής της φιλοσοφικής του θεώρησης κατέθεσε στο βιβλίο «Time Reborn», που τώρα κυκλοφόρησε και στα ελληνικά. 

Το εφαλτήριο της αιρετικής πρόσκλησής του για επανορισμό του χρόνου υπήρξε η διαπιστωμένη αποτυχία των αστροφυσικών να μοντελοποιήσουν μαθηματικά την εξέλιξη του Σύμπαντος. Κατάλαβε ότι η ανεπάρκειά τους οφειλόταν ακριβώς στο ότι έψαχναν για νόμους της φύσης που ισχύουν αιώνια, ανεξάρτητοι από τον χρόνο. Μάλιστα, θεωρούσαν και θεωρούν τον χρόνο ως κάτι το μη πραγματικό, μια «πεισματικά επίμονη ψευδαίσθηση» - κατά το λεκτικό του Αϊνστάιν. Αντίθετα, ο Σμόλιν λέει τώρα ότι ο χρόνος είναι πραγματικότητος και ότι είναι η αναγκαία παράμετρος που έλειπε από τις υπάρχουσες θεωρίες μας για τον κόσμο, είτε τον συνολικό είτε τον ανθρώπινο. Το βιβλίο του χωρίζεται σε δύο μέρη: στο πρώτο μέρος μας περιγράφει την υπάρχουσα και καθιερωμένη φυσική, όπως αυτή δομήθηκε από τα χρόνια των ελλήνων φιλοσόφων έως τα χρόνια της νευτώνειας μηχανικής, των θεωριών της ειδικής και της γενικής σχετικότητας και της κβαντομηχανικής. Στο δεύτερο μέρος μας περιγράφει τις απόψεις του για τη διαμόρφωση μιας νέας εκδοχής της γενικής σχετικότητας του Αϊνστάιν, μιας θεωρίας «Κοσμολογικής Φυσικής Επιλογής». Πρόκειται όντως για μια δαρβίνεια θεωρία εξέλιξης του Σύμπαντος, που σίγουρα θα εγείρει αντιδράσεις ανάλογες με εκείνες των δημιουργιστών στον Δαρβίνο. 

 Όλα αυτά είναι διατυπωμένα, όχι με τον στεγνό ακαδημαϊκό λόγο που συνηθίζουν οι φυσικοί, αλλά με μια ολοζώντανη λογοτεχνική γραφή - χωρίς ίχνος μαθηματικών τύπων - που θυμίζει κοινωνιολόγο. Και έχει κάθε λόγο να θυμίζει κάτι τέτοιο η γραφή του Σμόλιν καθώς, όπως θα ανακαλύψετε αν τον διαβάσετε, διατείνεται πως η λαθεμένη αντίληψή μας για τον χρόνο δεν μας «τυφλώνει» μόνον ως προς την εξέλιξη του Σύμπαντος αλλά και ως προς την εξέλιξη του πολιτισμού μας, της κοινωνίας μας, της ζωής μας της ίδιας. Χαρακτηριστικά, θεωρεί ότι η πρόοδος του ανθρώπινου πολιτισμού είναι το αποτέλεσμα της «πειθαρχημένης εφαρμογής της φαντασίας μας», η οποία μας επιτρέπει να προσαρμοζόμαστε σε νέα περιβάλλοντα. Το στοίχημα της ανθρώπινης ζωής είναι να ευδοκιμεί στα πρόθυρα της αβεβαιότητας. Σε κάθε κλίμακα, από την κβαντική κατάσταση ενός ατόμου έως το Σύμπαν και σε κάθε επίπεδο πολυπλοκότητας, το κλειδί είναι ο χρόνος και το μέλλον είναι ανοιχτό. 

 Είναι βέβαιο ότι αρκετοί φυσικοί θα πουν ότι ο Σμόλιν «ξεστρατίζει» με όσα γράφει, όπως και αρκετοί κοινωνιολόγοι θα πουν ότι μπαίνει «ξεδιάντροπα» στα χωράφια τους. Όμως οι περισσότεροι αναγνώστες θα απολαύσουν την πνευματική πρόκληση που τους προσφέρει και θα βρουν πολλές απαντήσεις σε πολλές απορίες που είχαν ανέκφραστες μέσα τους. Ιδιαίτερα δε οι εγχώριοι αναγνώστες, θα ευχαριστηθούν την ελληνική έκδοση του βιβλίου του, καθώς τόσο η μετάφραση και η γλωσσική και επιστημονική επιμέλεια όσο και η ποιότητα της εκτύπωσης είναι υποδειγματικές. 

Λι Σμόλιν

Χρόνος - η αναγέννηση
Εκδόσεις Τραυλός,
σελ. 484, τιμή 23 ευρώ

«Των όντων αρχήν είναι το άπειρον, εκ γαρ τούτου πάντα γίγνεσθαι και εις τούτο πάντα φθείρεσθαι»

Αναξίμανδρος ο Μιλήσιος, 546 π.Χ.

 ΠΗΓΗ: ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ ΤΟ ΒΗΜΑ - ΔΗΜΟΣΙΕΥΣΗ: 05/02/2017

Read More

Το μύνημα του Κεν Λόουτς

Ο Κεν (ολόκληρο όνομα: Κένεθ) Λόουτς (1936) είναι Άγγλος σκηνοθέτης γεννημένος στο Νουνέατον της Αγγλίας. Σπούδασε νομική στην Οξφόρδη και ασχολήθηκε από φοιτητής με το θέατρο. Ξεκίνησε με δουλειές στη βρετανική τηλεόραση και στη συνέχεια στράφηκε στον κινηματογράφο.

Ο ίδιος είναι έντονα πολιτικοποιημένος και στρατευμένος στην Αριστερά, κάτι που αποτυπώνεται στις ταινίες του. Ήταν ένα από τα δημόσια πρόσωπα που μίλησαν εναντίον των πολιτικών του μνημονίου στο ελληνικό ντοκιμαντέρ Catastroika. Επίσης είναι μέλος του Κινήματος για τη Δημοκρατία στην Ευρώπη 2025.

Έχει κερδίσει δύο φορές τον Χρυσό Φοίνικα, η πρώτη ήταν το 2006 για την ταινία Ο άνεμος χορεύει το κριθάρι και η δεύτερη το 2016 για την ταινία Εγώ, ο Ντάνιελ Μπλέικ. Επίσης, έχει κερδίσει δύο φορές το Βραβείο Ευρωπαϊκού Κινηματογράφου, το 1991 με το Ριφ-Ραφ και το 1995 με το Γη και ελευθερία.

Τον Φεβρουάριο του 2016 διέθεσε τις ταινίες του δωρεάν στο YouTube .

Read More

Πέντε δυσκολίες για να γράψει κανείς την αλήθεια

Πέντε δυσκολίες για να γράψει κανείς την αλήθεια

Κι η τέχνη πρέπει, σ’ αυτούς τους καιρούς των αποφάσεων ν’ αποφασίσει. Μπορεί να κάνει τον εαυτό της όργανο μιας μικρής μερίδας ορισµένων που παίζουν τις θεότητες της µοίρας για τους πολλούς και που απαιτούν µια πίστη που πρέπει πρώτ’ απ’ όλα να είναι τυφλή, και μπορεί να σταθεί στο πλευρό των πολλών και να βάλει τη μοίρα τους στα δικά τους χέρια. Μπορεί να παραδώσει τον άνθρωπο στις συγχύσεις, τις αυταπάτες και τα θαύµατα, και μπορεί να παραδώσει τον κόσµο στον άνθρωπο.

Μπορεί να µεγαλώσει την αµάθεια και µπορεί να µεγαλώσει τη γνώση. Μπορεί να κάνει έκκληση στις δυνάµεις που αποδείχνουν τη δύναµη τους καταστρέφοντας, και στις δυνάµεις που αποδείχνουν τη δύναµη τους Βοηθώντας. Μπέρτολτ Μπρεχτ

Όποιος σήµερα θέλει να πολεµήσει την ψευτιά και την αµάθεια και να γράφει την αλήθεια έχει ξεπεράσει το λιγότερο πέντε δυσκολίες. Πρέπει να έχει το θ ά ρ ρ ο ς να γράφει την αλήθεια παρόλο που παντού την καταπνίγουν· την ε ξ υ π ν ά δ α να την αναγνωρίσει παρόλο που τη σκεπάζουν παντού· την τ έ χ ν η να την κάνει ευκολοµεταχείριστη σαν όπλο, την κρίση να διαλέξει εκείνους που στα χέρια τους η αλήθεια θ’ αποχτήσει δύναµη, την π ο ν η ρ ι ά να τη διαδώσει ανάµεσα τους. Αυτές οι δυσκολίες είναι µεγάλες για κείνους που γράφουν κάτω απ’ το φασισµό, υπάρχουν όµως και γι’ αυτούς που τους κυνήγησαν ή που έφυγαν ακόµα και για όσους γράφουν στις χώρες της αστικής ελευθερίας.

Α: Το θάρρος να γράψει κανείς την αλήθεια

Φαίνεται αυτονόητο πως αυτός που γράφει πρέπει να γράφει την αλήθεια, µε την έννοια δηλαδή πως δεν πρέπει να την καταπνίγει ή να την αποσιωπά και πως δεν πρέπει να γράφει τίποτα που δεν είναι αληθινό.

Δεν πρέπει να σκύβει στους ισχυρούς, δεν πρέπει να εξαπατά τους αδύναµους. Είναι φυσικά πολύ δύσκολο να µη σκύβεις στους ισχυρούς, και είναι πολύ κερδοφόρο να εξαπατάς τους αδύναµους. Το να µην αρέσεις στους πλούσιους σηµαίνει να παραιτείσαι απ’ τον πλούτο. Το να παραιτείσαι από την πληρωµή για καµωµένη δουλειά πάει να πει, σε ορισµένες συνθήκες, να θυσιάζεις τη δουλειά, και το ν' αποδιώχνεις τη φήµη ανάµεσα στους ισχυρούς σηµαίνει συχνά ν' αποδιώχνεις κάθε φήµη. Όλα αυτά απαιτούν θάρρος. Οι καιροί της πιο σκληρής καταπίεσης είναι τις πιο πολλές φορές καιροί όπου γίνεται πολύς λόγος για µεγάλα και υψηλά πράγµατα.

Χρειάζεται θάρρος για να µιλάς σε τέτοιους καιρούς για πράγµατα τόσο χαµηλά και τόσο φτηνά, όπως το φαγητό και το σπίτι του εργαζόµενου, µέσα σε µια βοή από ξεφωνητά ότι το βασικό είναι το πνεύµα της θυσίας. Όταν φορτώνουν τους αγρότες µε τιµές, χρειάζεται θάρρος να µιλάς για µηχανήµατα και φτηνές ζωοτροφές που θα ευκόλυναν την τιµηµένη δουλειά. [...]

Και ξανά, θέλει θάρρος να πει κανείς την αλήθεια για τον εαυτό του, το νικηµένο. […]

Το να πεις πως οι καλοί δεν νικήθηκαν γιατί ήταν καλοί παρά γιατί ήταν ανήµποροι , αυτό χρειάζεται θάρρος .

[…] απ’ αυτήν ακριβώς τη γενική, απρόσιτη στόφα, είναι καµωµένη η ψευτιά. Όταν λένε για κάποιον πως είπε την αλήθεια, πάει να πει πως µερικοί ή πολλοί ή κάποιος είπαν κάτι άλλο, κάποιο ψέµα ή κάποια γενικότητα. Α υ τ ό ς όµως είπε την αλήθεια, κάτι το πραχτικό. το πραγµατικό, το αναντίρρητο, αυτό ακριβώς που έπρεπε να πει.

Δε χρειάζεται πολύ θάρρος για να παραπονεθεί κανείς για την κακία του κόσµου γενικά και για το θρίαµβο της ωµότητας και για ν’ απειλεί µε το θρίαµβο του πνεύµατος από ένα µέρος του κόσµου όπου του επιτρέπουν ακόµα να το κάνει αυτό.

Ορθώνονται τότε πολλοί σα να ‘ταν κανόνια στραµµένα ενάντια τους, ενώ τους κοιτάζουν µονάχα. µονόκλ. Ξεφωνίζουν τις γενικές τους απαιτήσεις σ’ ένα κόσµο που αγαπά τους ακίνδυνους ανθρώπους. Απαιτούν µια καθολική δικαιοσύνη για την οποία δε δούλεψαν ούτε στο ελάχιστο και µια γενική ελευθερία. Απαιτούν ένα κοµµάτι απ’ τη λεία που έχει τάχα κιόλας µοιραστεί από καιρό µαζί τους. [...]

Το τραγικό µ’ αυτούς είναι ότι: Δ ε ν  ξ έ ρ ο υ ν  π ο ι α  ε ί ν α ι  η  α λ ή θ ε ι α .

Β: Η εξυπνάδα να αναγνωρίσει κανείς την αλήθεια

Μια κι είναι δύσκολο να γράψει κανείς την αλήθεια, αφού την καταπνίγουν παντού, στους πιο πολλούς φαίνεται ζήτηµα πεποιθήσεων µονάχα το αν θα γραφτεί ή όχι. Πιστεύουν πως το µόνο που χρειάζεται είναι το κουράγιο. Ξεχνούν τη δεύτερη δυσκολία το  ν α  β ρ ε θ ε ί η αλήθεια. Γιατί µε κανένα τρόπο δεν είναι εύκολο να τη βρει κανείς. Πρώτα - πρώτα είναι κιόλας δύσκολο να βρει κανείς π ο ι α αλήθεια αξίζει να ειπωθεί.

Για παράδειγµα τώρα, µπρος σ' όλα τα µάτια, τα µεγάλα πολιτισµένα κράτη βουλιάζουν το ένα µετά το άλλο στην πιο τροµερή βαρβαρότητα. Κι ακόµα, είναι γνωστό πως ο εσωτερικός πόλεµος, που γίνεται µε τα πιο τροµαχτικά µέσα, µπορεί από ώρα σε ώρα να µετατραπεί σε εξωτερικό, που µπορεί θαυµάσια να κάνει τον πλανήτη µας ένα γιγάντιο σωρό συντρίµµια. Αυτό είναι χωρίς αµφιβολία µια αλήθεια, υπάρχουν όµως φυσικά κι άλλες αλήθειες.

Για παράδειγµα, δεν είναι ψέµα το ότι οι καρέκλες έχουν πάτο και το ότι ή βροχή πέφτει από πάνω προς τα κάτω. Πολλοί γράφουν τέτοιου είδους αλήθειες. Μοιάζουν µε ζωγράφους που φιλοτεχνούν µε νεαρές φύσεις τους τοίχους καραβιών που βουλιάζουν. Η πρώτη µας δυσκολία δεν υπάρχει γι’ αυτούς, κι έχουν παρόλα αυτά τη συνείδηση τους ήσυχη.

Ανεπηρέαστοι από τους ισχυρούς, χωρίς όµως και να τους επηρεάζουν κι οι φωνές των κατατρεγµένων, ζωγραφίζουν τα τοπία τους. Το παράλογο στον τρόπο που ενεργούν τους δηµιουργεί ένα «βαθύ» πεσσιµισµό, που τον πουλάνε σε καλή τιµή και που θα ‘πρεπε στην πραγµατικότητα να τον έχουν οι υπόλοιποι, που βλέπουν τέτοιους καλλιτέχνες και τέτοια ξεπουλήµατα. Και δεν είναι εύκολο ούτε καν να διακρίνεις πως οι αλήθειες τους µοιάζουν µ' αυτές για τις καρέκλες ή τη βροχή· τις πιο πολλές φορές δείχνουν ολότελα διαφορετικές, δείχνουν γι’ αλήθειες πάνω σε σηµαντικά θέµατα.

Γιατί ή ουσία της καλλιτεχνικής διαµόρφωσης βρίσκεται ακριβώς στο ότι δίνει σηµασία σ’ αυτό που διαµορφώνει.

Χρειάζεται προσεχτική παρατήρηση για να διακρίνει κανείς πως το µόνο που λένε είναι: «Μια καρέκλα είναι µια καρέκλα», και: «Κανείς δε µπορεί να εµποδίσει τη βροχή να πέφτει προς τα κάτω».  Αυτοί οι άνθρωποι δεν καταφέρνουν να βρουν την αλήθεια που αξίζει να γραφτεί.

Άλλοι πάλι πραγµατικά καταπιάνονται µε τα πιο ζωντανά προβλήµατα, δεν τρέµουν ούτε τους καταπιεστές ούτε τη φτώχεια και παρόλα αυτά δε µπορούν να δουν την αλήθεια. Σ' αυτούς λείπουν οι γνώσεις. Είναι γεµάτοι από παλιές προλήψεις, από φηµισµένες συχνά καλοδιατυπωµένες αρχαίες προκαταλήψεις. Ο κόσµος είναι πολύ περίπλοκος γι. αυτούς· δεν ξέρουν τα γεγονότα και δε διακρίνουν τους συσχετισµούς. Εκτός απ' τις πεποιθήσεις χρειάζονται και γνώσεις, που βρίσκονται, και µέθοδες, που µαθαίνονται.

Για όλους όσους γράφουν σ’ αυτούς τους καιρούς των περιπλοκών και των µεγάλων αλλαγών χρειάζεται γνώση της µατεριαλιστικής διαλεκτικής, της οικονοµίας και της ιστορίας. Μπορεί να την αποχτήσει κανείς απ’ τα βιβλία ή µε ζωντανή διδασκαλία, φτάνει, να µη λείπει ή απαραίτητη επιµέλεια. Μπορεί κανείς ν' ανακαλύψει πολλές αλήθειες µε πιο απλό τρόπο, αποσπάσµατα δηλ. της αλήθειας ή δεδοµένα που οδηγούν στην εύρεσή της. Αν θέλει κανείς να ερευνήσει, θα πρέπει να χρησιµοποιεί µια µέθοδο - µπορεί όµως κανείς να βρει κάτι και χωρίς µέθοδο, και χωρίς ακόµα να ψάξει. Όµως µε τέτοιο τυχαίο τρόπο δεν πετυχαίνει κανείς σχεδόν ποτέ µια τέτοια παρουσίαση της αλήθειας που να λέει στους ανθρώπους τι πρέπει να κάνουν. Αυτοί που µονάχα καταγράφουν µικρογεγονότα δεν είναι σε θέση να κάνουν τούτο τον κόσµο κατανοητό στους άλλους. Κι όµως αυτός, και κανένας άλλος είναι ο σκοπός της αλήθειας. Αυτοί οι άνθρωποι δεν εκπληρώνουν το καθήκον να γράφουν την αλήθεια.

Όταν είναι κανείς πρόθυµος να γράψει την αλήθεια και ταυτόχρονα ικανός να την αναγνωρίσει, µένουν ακόµα τρεις δυσκολίες.

Γ: Η τέχνη να κάνει κανείς την αλήθεια ευκολοµεταχείριστη σαν όπλο

Η αλήθεια πρέπει να λέγεται για χάρη των πραχτικών της συνεπειών. Σαν παράδειγµα αλήθειας µε καµία σωστή πραχτική συνέπεια µπορεί να µας χρησιµέψει ή πλατιά διαδεδοµένη άποψη πως σε ορισµένες χώρες επικρατούν άσχηµες συνθήκες που αίτια τους έχουν τη βαρβαρότητα. Σύµφωνα µ’ αυτή την άποψη ο φασισµός είναι ένα κύµα βαρβαρότητας που ξέσπασε σε µερικές χώρες µ ε  τ η  δ ύ ν α µ η  σ τ ο ι χ ε ί ο υ  τ η ς  Φ ύ σ η ς .

Σύµφωνα µ’ αυτή την άποψη ο φασισµός είναι µια καινούργια, τρίτη δύναµη που στέκεται δίπλα στον καπιταλισµό και το σοσιαλισµό (και πάνω απ. αυτούς)· όχι µονάχα το σοσιαλιστικό κίνηµα, αλλά κι ο καπιταλισµός θα µπορούσε, και µετά τη γένεση του κινήµατος αυτού να συνεχίσει να υπάρχει και χωρίς το φασισµό.

Η παραπάνω άποψη είναι βέβαια φασιστική, αποτελεί υποχώρηση µπροστά στο φασισµό. Ο φασισµός είναι µια ιστορική φάση όπου µπήκε τώρα ο καπιταλισµός, κι έτσι είναι κάτι το καινούργιο και παλιό µαζί. Ο καπιταλισµός στις φασιστικές χώρες υπάρχει πια µονάχα σαν φασισµός κι  ο  φ α σ ι σ µ ό ς  δ ε  µ π ο ρ ε ί  ν α  π ο λ ε µ η θ ε ί  π α ρ ά  σ α ν  κ α π ι τ α λ ι σ µ ό ς  σ τ η ν  π ι ο  ω µ ή  κ α ι  κ α τ α π ι ε σ τ ι κ ή  τ ο υ  µ ο ρ φ ή ,  σ α ν  ο  π ι ο  θ ρ α σ ύ ς  κ ι  ο  π ι ο  δ ό λ ι ο ς  κ α π ι τ α λ ι σ µ ό ς .

Πως λοιπόν τώρα να πει κάποιος αντίπαλος του φασισµού την αλήθεια για το φασισµό όταν δε θέλει να πει τίποτα για τον καπιταλισµό, που τον προκαλεί; Πως να ‘χει η αλήθεια αυτή πραχτική σηµασία; […]

Οι φωνακλάδικες διαµαρτυρίες κατά των βαρβαρικών µέτρων µπορεί να ‘ναι αποτελεσµατικές για λίγο καιρό, όσο δηλαδή οι ακροατές τους πιστεύουν πως στη δικιά τους χώρα δε θα ‘ταν ποτέ δυνατό να παρθούν τέτοια µέτρα. [...]

Η βαρβαρότητα γίνεται ορατή απ’ τη στιγµή που το µονοπώλιο δε µπορεί πια να προστατευτεί παρά µονάχα µε την ανοιχτή βία.

Ό επιπόλαιος άνθρωπος που δεν ξέρει την αλήθεια εκφράζεται µε γενικότητες, παχιά λόγια κι αοριστίες. Φλυαρεί για «τους» Γερµανούς, κλαψουρίζει για «το» κακό, κι εκείνος που τον ακούει, στην καλύτερη περίπτωση, δεν ξέρει τι πρέπει να κάνει. Ν. αποφασίσει να πάψει να είναι Γερµανός; Θα εξαφανιστεί η κόλαση αν εκείνος είναι καλός; Κι οι κουβέντες για τη βαρβαρότητα που αιτία έχει τάχα τη βαρβαρότητα, τέτοιας λογής είναι. Λένε πως αιτία της βαρβαρότητας είναι ή βαρβαρότητα, κι η βαρβαρότητα πολεµιέται µε την εξηµέρωση των ηθών, που τη φέρνει ή µόρφωση. Όλ’ αυτά είναι γενικολογίες πέρα για πέρα, διατυπώσεις καµωµένες όχι για χάρη των πραχτικών συνεπειών, όπως θα ‘πρεπε· κατά βάθος είναι λόγια που δεν απευθύνονται σε κανέναν.

Τέτοιες αναλύσεις δείχνουν µόνο λίγους κρίκους απ' όλη την αλυσίδα των αίτιων και παρασταίνουν τις κινητήριες δυνάµεις σαν τάχα ακατανίκητες. Τέτοιες αναλύσεις είναι όλο σκοτάδι, σκοτάδι που κρύβει τις δυνάµεις εκείνες που ετοιµάζουν την καταστροφή. Λιγάκι φως, και να που προβάλουν άνθρωποι σαν αίτιοι των καταστροφών!

Γιατί ζούµε σε µια εποχή όπου το µέλλον του ανθρώπου είναι ο άνθρωπος. […]

Δ: Η κρίση να διαλέγει κανείς εκείνους που στα χέρια τους η αλήθεια θ’ αποχτήσει δύναµη.

[...] Εδώ θέλω µονάχα να τονίσω πως το «γράφω σε κάποιον» έγινε «γράφω».

Την αλήθεια όµως δε µπορεί κανείς να τη «γράψει» πρέπει να τη γράψει σ ε κ ά π ο ι ο ν , που να ‘χει κάτι να την κάνει. Η γνώση της αλήθειας είναι µια διαδικασία κοινή σ’ αυτούς που γράφουν κι αυτούς που διαβάζουν. Για να γράψει κανείς σωστά πράγµατα πρέπει να ξέρει ν’ ακούει και πρέπει ν’ ακούει σωστά πράγµατα. Η αλήθεια πρέπει να λέγεται µε περίσκεψη και ν’ ακούγεται µε περίσκεψη. Και για µας που γράφουµε έχει σηµασία σε ποιον τη λέµε και ποιος µας τη λέει.

Την αλήθεια για τις κακές συνθήκες πρέπει να τη λέµε σ’ εκείνους που τις αντιµετωπίζουν στη χειρότερη τους όψη κι απ’ αυτούς πρέπει να τις πληροφορούµαστε. Δεν πρέπει να µιλάει κανείς µονάχα σ’ ανθρώπους ορισµένων πεποιθήσεων, παρά σ’ εκείνους που θα τους ταίριαζαν αυτές οι πεποιθήσεις εξαιτίας της κατάστασης τους. Κι οι ακροατές σας αλλάζουν αδιάκοπα! […]

Γι. αυτούς που γράφουν έχει σηµασία να πετύχουν το σωστό τόνο της αλήθειας. Τις πιο πολλές φορές ακούει κανείς ένα πολύ µαλακό, πονεµένο τόνο, φωνή ανθρώπων που δε µπορούν να βλάψουν ούτε µύγα. Όποιος ακούει αυτόν τον τόνο και ζει µέσα στην εξαθλίωση βουλιάζει ακόµα βαθύτερα µέσα σ. αυτήν. Έτσι µιλάνε οι άνθρωποι που δεν είναι ίσως εχθροί, ποτέ όµως και συναγωνιστές.

Η αλήθεια είναι κάτι το µαχητικό, πολεµάει όχι άπλα και µόνο την ψευτιά, άλλα και ορισµένους ανθρώπους, που τη διαδίνουν.

Ε: Η πονηριά να διαδίδει κανείς σε πολλούς την αλήθεια

Πολλοί, όντας περήφανοι που έχουν το θάρρος να λεν την αλήθεια, ευτυχισµένοι που τη βρήκαν, κουρασµένοι ίσως απ’ τη δουλειά που χρειάζεται για να γίνει ευκολοµεταχείριστη, µες στην ανυπόµονη αναµονή της παρέµβασης εκείνων που τα δικά τους συµφέροντα υπερασπίζονται, δεν νοµίζουν απαραίτητο να χρησιµοποιήσουν τώρα πονηριά για τη διάδοση της αλήθειας. Έτσι, πολλές φορές, η δουλειά τους χάνει κάθε αποτέλεσµα. Σ' όλες τις εποχές, όταν η αλήθεια καταπνίγονταν και κρύβονταν, χρησιµοποιούσαν πονηριά για τη διάδοση της. Ο Κοµφούκιος παραχάραξε ένα παλιό, πατριωτικό ιστορικό χρονικό. Άλλαξε µονάχα ορισµένες λέξεις. Εκεί που έλεγε: «Ο κυρίαρχος της Κουν έβαλε να θανατώσουν το φιλόσοφο Βαν γιατί είχε πει αυτό κι εκείνο», ο Κοµφούκιος έβαλε αντί «θανατώσουν» - «δολοφονήσουν». Εκεί που έλεγε, ο τύραννος τάδε σκοτώθηκε σε µια απόπειρα εναντίον του, ο Κοµφούκιος έβαζε «εκτελέστηκε». Έτσι άνοιξε ο Κοµφούκιος το δρόµο για µια καινούργια εκτίµηση της Ιστορίας. [...]

Ταπεινή ασχολία περνιέται αυτή που είναι χρήσιµη σ’ αυτούς που τους κρατάνε ταπεινούς. Ταπεινή λογίζεται η αδιάκοπη έγνοια για το φαγητό· η περιφρόνηση των διακρίσεων που κρεµάνε στους υπερασπιστές µιας χώρας όπου οι ίδιοι πεινούν· η αµφιβολία για τους ηγέτες που οδηγούν στην καταστροφή· η απέχθεια στη δουλειά που δε δίνει ψωµί· η εναντίωση στον εξαναγκασµό σε παράλογες πράξεις· η αδιαφορία απέναντι στην οικογένεια που το ενδιαφέρον δεν της έκανε τίποτα πια.

Τους πεινασµένους τους βρίζουν έκλυτους που δεν έχουν τίποτα να υπερασπίσουν, δειλούς που αµφιβάλλουν για τους καταπιεστές τους, τους βρίζουν πως δεν έχουν εµπιστοσύνη στις δυνάµεις τους, πως θέλουν πληρωµή για τη δουλειά τους, τους λένε αρχιτεµπέληδες και τα παρόµοια. Κάτω από τέτοιας κυβερνήσεις η σκέψη γενικά λογίζεται ταπεινό πράγµα και πέφτει σε κατατρεγµό. […]

Για να συνεχίσει σε µια εποχή σαν τη δική µας να είναι δυνατή η καταπίεση, που υπηρετεί την εκµετάλλευση της µιας (της µεγαλύτερης) µερίδας του πληθυσµού από την (µικρότερη) άλλη µερίδα, χρειάζεται µια πέρα για πέρα συγκεκριµένη βασική στάση του πληθυσµού, που πρέπει να απλώνεται σ’ όλα τα πεδία. […]

Οι εξουσιαστές έχουν ισχυρή αποστροφή στις µεγάλες αλλαγές, θα ‘θελαν όλα να µείνουν όπως είναι, τουλάχιστο για χίλια χρόνια. […]

Η εξάρτηση κάθε πράγµατος από πολλά αλλά, που αδιάκοπα αλλάζουν, είναι µια σκέψη επικίνδυνη για δικτατορίες, και µπορεί να εµφανιστεί µε διάφορους τρόπους χωρίς να δώσει λαβή στην αστυνοµία.

Μια ολοκληρωµένη περιγραφή όλων των καταστάσεων και διαδικασιών που συναντά ένας άνθρωπος που ανοίγει ένα καπνοπωλείο µπορεί ν’ αποτελέσει σκληρό χτύπηµα στην δικτατορία. Ο καθένας που σκέφτεται λίγο θα βρει το γιατί. Οι κυβερνήσεις που οδηγούν τις µάζες των ανθρώπων στην εξαθλίωση πρέπει ν’ αποφύγουν το να σκέφτονται οι εξαθλιωµένοι την κυβέρνηση. 

Μιλάνε πολύ για µοίρα. Αυτή, κι όχι οι ίδιοι, φταίει τάχα για την ανέχεια. Όποιος ερευνάει την αίτια της ανέχειας τον συλλαµβάνουν, προτού φτάσει στην κυβέρνηση. Είναι όµως δυνατό ν’ αντιµετωπίσει κανείς γενικά τις φλυαρίες για τη µοίρα· µπορεί κανείς να δείξει πως τη µοίρα του ανθρώπου τη φτιάχνουν άνθρωποι. […]

Ανακεφαλαίωση

Η µεγάλη αλήθεια της εποχής µας (που δεν υπηρετεί κανείς µε το να τη βρει µονάχα, που όµως χωρίς αυτή καµιά άλλη σηµαντική αλήθεια δε µπορεί να βρεθεί) είναι ότι η ήπειρος µας βουλιάζει στη βαρβαρότητα επειδή προσπαθούν να διατηρήσουν µε τη βία τις σχέσεις ιδιοκτησίας στα µέσα παραγωγής. Τι ωφελεί να γράψει κανείς κάτι θαρραλέο απ. όπου να βγαίνει πως ή κατάσταση που βρισκόµαστε είναι βάρβαρη (που είναι αλήθεια) αν δε φαίνεται ξεκάθαρα για ποιο λόγο φτάσαµε σ. αυτή την κατάσταση; Πρέπει να πούµε ότι τα βασανιστήρια γίνονται γιατί πρέπει να διατηρηθούν οι σχέσεις ιδιοκτησίας. Φυσικά, λέγοντας το αυτό χάνουµε πολλούς φίλους που είναι αντίθετοι στα βασανιστήρια γιατί πιστεύουν πως οι σχέσεις ιδιοκτησίας θα µπορούσαν να διατηρηθούν και χωρίς αυτά (που δεν είναι αλήθεια).

Πρέπει να πούµε την αλήθεια για τις βάρβαρες συνθήκες στη χώρα µας για να µπορέσει να γίνει αυτό που θα τις εξαφανίσει, δηλαδή αυτό που θ’ αλλάξει τις σχέσεις ιδιοκτησίας.

Πρέπει ακόµα να το πούµε σ' εκείνους που υποφέρουν πιο πολύ απ' όλους κάτω απ' τις σηµερινές σχέσεις ιδιοκτησίας, που έχουν το πιο δυνατό συµφέρον για την αλλαγή τους, στους εργάτες, και σ. εκείνους που µπορούµε να οδηγήσουµε στους εργάτες σαν σύµµαχους, γιατί στην πραγµατικότητα δεν έχουν ούτε κι εκείνοι ιδιοκτησία στα µέσα παραγωγής, όσο κι αν παίρνουν µερίδιο απ. τα κέρδη.

Και πρέπει, πέµπτο, να βαδίσουµε µε πονηριά.

Κι όλες αυτές τις πέντε δυσκολίες πρέπει να τις ξεπερνάµε ταυτόχρονα, γιατί δεν µπορούµε να ερευνάµε την αλήθεια για τις βάρβαρες συνθήκες χωρίς να σκεφτόµαστε εκείνους που υποφέρουν κάτω απ’ αυτές, και καθώς, διώχνοντας κάβε πειρασµό δειλίας, γυρεύουµε τις αληθινές αιτίες µε τη σκέψη µας στραµµένη σ. εκείνους που είναι πρόθυµοι να χρησιµοποιήσουν τις γνώσεις τους, πρέπει ταυτόχρονα να σκεφτόµαστε και το πως θα τους δώσουµε την αλήθεια µε τρόπο που να .ναι στα χέρια τους όπλο, και µε τόση πονηριά που η µετάδοση αυτή να µη µπορεί ν. ανακαλυφτεί και να εµποδιστεί από τον εχθρό.

Τέτοιες είναι λοιπόν οι απαίτησες µας, όταν ζητάµε από τους συγγραφείς να γράφουν την αλήθεια.

Read More