Επιστολή στον εγγονό-"Καλλιέργησε τη μνήμη σου"

 

 Το γράμμα του Ουμπέρτο Έκο στον εγγονό του: «Καλλιέργησε τη μνήμη σου και θα ζήσεις χίλιες ζωές»

Πρόκειται για ένα κείμενο που ο εκλιπών μεγάλος στοχαστής έγραψε το 2014, κατά παραγγελία του ιταλικού περιοδικού «L’ Espresso»

 Μια συγκλονιστική επιστολή, ενδεικτική της τεράστιας προσωπικότητας του, έγραψε ο Ουμπέρτο Έκο απευθύνοντάς την στον εγγονό του. Πρόκειται για ένα κείμενο που ο εκλιπών μεγάλος στοχαστής έγραψε το 2014, κατά παραγγελία του ιταλικού περιοδικού «L’ Espresso», το οποίο είχε ζητήσει από τον ίδιο και από άλλες 13 προσωπικότητες του πνεύματος να γράψουν μια επιστολή για το 2014.

Ο Ουμπέρτο Έκο έγραψε την επιστολή προς τον εγγονό του, ο οποίος πρόσφατα εκφώνησε έναν λιτό και ουσιαστικό επικήδειο λόγο στον παππού του.

Στο κείμενο ο Έκο εκδηλώνει τον προβληματισμό του για τις Νέες Τεχνολογίες και τη σημασία της μνήμης. Υποστηρίζει πως ούτε το Διαδίκτυο μπορεί να υποκαταστήσει τη γνώση, ούτε οι υπολογιστές το μυαλό μας και προτρέπει τις νέες γενιές να μαθαίνουν απομνημονεύοντας.

Ολόκληρη η επιστολή:

Read More

Η χειρουργική και το τελωνείο- Γ. Χάσεκ

 

Η ΧΕΙΡΟΥΡΓΙΚΗ ΚΑΙ ΤΟ ΤΕΛΩΝΕΙΟ

Ιστορία για την ανθρώπινη ατυχία

 Τον γνώρισα ένα μεσημέρι στο εστιατόριο ενός θερέτρου μιας μικρής λουτρόπολης της Βοημίας.

Στην αρχή δεν μου έκανε ιδιαίτερη εντύπωση, δεν ανταλλάξαμε παρά μόνο ορισμένες ανούσιες κουβέντες και ίσως δύο φορές καθίσαμε στην ταράτσα του εστιατορίου και ήπιαμε τον καφέ μας. Ήταν, καθώς έδειχνε,   πολύ τσιγκούνης στις λέξεις και εγώ πάλι ήμουν χασομέρης και έτσι ποτέ δεν καταφέραμε να συνομιλήσουμε για αρκετή ώρα.

Έως ότου, μια μέρα διάβασα στις εφημερίδες μια είδηση για το θαύμα της μοντέρνας χειρουργικής, η οποία αυτή την φορά έτρεχε σε όλες τις εφημερίδες και με παραξένεψε πολύ. Ήταν κάτι στα αλήθεια εντυπωσιακό. To ολιγόλογο ταίρι μου καθόταν αναπαυτικά γερμένος σε μια αναπαυτική πολυθρόνα και μόλις εκείνη τη στιγμή έστριβε ένα τσιγάρο.

«Αυτό πρέπει να το διαβάσετε» του απευθύνθηκα, δίνοντάς του την εφημερίδα. «Είναι πραγματικά εντυπωσιακό!»  

Read More

Τρία νέα βιβλία σε δύσκολες εποχές

Γράφει ο Γιώργος Γιαννόπουλος.

Tρία βιβλία που κοσμούν, μαζί με άλλα, την βιβλιοθήκη του ΕΝΕΚΕΝ.

Την ζοφερή περίοδο της πανδημίας, με το δυστοπικό μέλλον που επιδιώκουν για τις κοινωνίες και τους λαούς οι δυνάστες του κεφαλαίου, επειδή φοβούνται την γενικευμένη τους εξέγερση που αυτή την φορά θα έχει παγκόσμιο χαρακτήρα, παρακάμπτοντας την φλυαρία, την απογοήτευση, την αίσθηση ματαίωσης και τον αποπροσανατολισμό της εικονικής «πραγματικότητας» του διαδικτύου επιλέξαμε να εκδώσουμε έργα σημαντικών στοχαστών και κοινωνικών αγωνιστών ο βίος και το έργο των οποίων είναι« γεμάτος απελευθερωτικά οράματα και νόημα». Τα βιβλία που κοσμούν, μαζί με άλλα, την βιβλιοθήκη του ΕΝΕΚΕΝ είναι:

1905

Το 1905, βιβλίο του Λέοντα Τρότσκι, κυκλοφορεί για πρώτη φορά φορά στην ελληνική γλώσσα. Πρόκειται για ένα εμβληματικό έργο του μεγάλου επαναστάτη και θεωρητικού που περιγράφει στην γέννησή του το φαινόμενο των σύγχρονων μεγάλων επαναστάσεων που θα αλλάξουν την παγκόσμια ιστορία. Ο Τρότσκι που σε ηλικία 25 ετών εκλέχτηκε στο προεδρείο του σοβιέτ της τότε Πετρούπολης, ενός δημοκρατικού, πολυφωνικού και πολυκομματικού επαναστατικού θεσμού, απέδειξε όχι μόνον ότι στην επανάσταση η νεολαία αποκαλύπτει τον βαθύτατα δημιουργικό και προοδευτικό της χαρακτήρα, που σαν δροσερό αεράκι έρχεται να αναζωογονήσει την κοινωνική πραγματικότητα, αλλά κι ότι οι μεγάλες κοινωνικές και λυτρωτικές αλλαγές υλοποιούνται με την μαζική είσοδο και συμμετοχή των μαζών στην οικονομική, κοινωνική, πολιτική και πολιτισμική πραγματικότητα. Με την εξαίρετη γραφίδα του ο Τρότσκι παρατηρεί: «Να ένας νεαρός που είδε το πρόσωπο του θανάτου: τα μαλλιά του άσπρισαν αυτοστιγμεί. Να ένα δεκάχρονο αγόρι που παραφρόνησε από τα ακρωτηριασμένα πτώματα των γονιών του. Να ένας στρατιωτικός γιατρός που πέρασε όλα τα μαρτύρια της πολιορκίας του Πορτ Άρθουρ, αλλά που ανίκανος να αντέξει λίγες ώρες στο πογκρόμ της Οδησσού βυθίστηκε στην αιώνια νύχτα της παράνοιας. Ο Θεός να σώζει τον Τσάρο! Τα θύματα, αιματοβαμμένα, καψαλισμένα, αλλόφρονα, ψάχνουν ακόμη σωτηρία μέσα στον εφιάλτη. Μερικά φοράνε τα ματωμένα ρούχα ανθρώπων ήδη νεκρών, ξαπλώνουν σ’ έναν σωρό πτωμάτων και κρύβονται εκεί για μια ολόκληρη μέρα, για δύο ή τρεις μέρες... Άλλα πέφτουν στα γόνατα μπροστά στους αξιωματικούς, τους αστυνομικούς, τον εισβολέα, τείνουν τα χέρια τους, σέρνονται στη σκόνη, φιλούν τις μπότες των στρατιωτών, ικετεύουν για έλεος. Σε απάντηση ακούνε μόνο το μεθυσμένο γέλιο: «Ήθελες ελευθερία; Να, κοίτα, αυτή είναι».

Σε αυτές τις λέξεις συμπυκνώνεται όλη η καταχθόνια ηθική της τακτικής του πογκρόμ. Ο αλήτης του ξενώνα, μπουκωμένος με αίμα, βιάζεται να προχωρήσει παραπέρα. Είναι ικανός για τα πάντα, τολμά τα πάντα, είναι βασιλιάς. Ο Λευκός Τσάρος τού έχει επιτρέψει τα πάντα: να ζήσει ο Λευκός Τσάρος! Κι ο αλήτης δεν σφάλει. Δεν είναι κανείς άλλος παρά ο αυτοκράτορας πασών των Ρωσιών, ο ανώτατος προστάτης αυτής της ημι-επίσημης συμμορίας πογκρομιστών και κλεφτών, της συμπλεγμένης με την επίσημη γραφειοκρατία, που μπορεί να συγκαταλέγει στις τάξεις της πάνω από εκατό μείζονες τοπικούς αξιωματούχους, και της οποίας το επιτελείο ανήκει στην αυλική καμαρίλα. Νωθρός στη σκέψη και φοβισμένος, μια πανίσχυρη μηδαμινότητα, θύμα προκαταλήψεων αντάξιων ενός Εσκιμώου, με το βασιλικό αίμα στις φλέβες του δηλητηριασμένο απ’ τις φαυλότητες πολλών γενεών, ο Νικόλαος Ρομανόφ, όπως πολλοί του επαγγέλματός του, συνδυάζει τον βρομερό αισθησιασμό με την απαθή βαναυσότητα...»

Διαλεκτική, Αλήθεια, Πράξη

Το βιβλίο του Κάρελ Κοσίκ, Διαλεκτική, Αλήθεια, Πράξη συγκεντρώνει μια σειρά δοκιμίων του «πολύ σημαντικού Τσέχου φιλόσοφου», όπως σημειώνει στην εκτενή και διαφωτιστική εισαγωγή του βιβλίου ο μεταφραστής και δοκιμιογράφος Μάριος Δαρβίρας, που μετέφρασε από την τσεχική για πρώτη φορά στην ελληνική γλώσσα τα δοκίμια του σπουδαίου αυτού στοχαστή. Γράφει ο Κοσίκ: «Ο άνθρωπος και μόνον ο άνθρωπος πραγματοποιεί τον εαυτό του στην ιστορία. Κατά συνέπεια, η ιστορία δεν είναι τραγική, αλλά το τραγικό είναι στην ιστορία, δεν είναι παράλογη, αλλά το παράλογο αναδύεται στην ιστορία. Δεν είναι σκληρή, αλλά οι σκληρές πράξεις διαπράττονται στην ιστορία. Δεν είναι γελοία, αλλά το κωμικό ξεδιπλώνεται στην ιστορία. Τα ιστορικά στάδια διαχέονται το ένα το άλλο με κάποια τάξη και σύμφωνα με συγκεκριμένους νόμους, αλλά ποτέ δεν φτάνουν σε μια οριστική κορύφωση ή ένα αποκαλυπτικό τέλος. Καμία ιστορική εποχή δεν είναι μόνο μια μετάβαση σε μια άλλη φάση, ούτε βρίσκεται ποτέ αποκλειστικά «σε άμεση σχέση με τον Θεό». Σε κάθε εποχή οι τρεις διαστάσεις του χρόνου επικαλύπτονται. Εξαιτίας των προϋποθέσεών της, κάθε εποχή συνδέεται με το παρελθόν, οι συνέπειές της επεκτείνονται στο μέλλον και η δομή της εδράζεται σταθερά στο παρόν.

Η θεμελιώδης προϋπόθεση της ιστορίας είναι η δημιουργία της από τους ανθρώπους. Η δεύτερη βασική προϋπόθεση είναι η αναγκαιότητα της συνέχειας αυτής της διαδικασίας. Η ιστορία είναι δυνατή μόνο επειδή ο άνθρωπος δεν ξεκινά ποτέ από την αρχή, αλλά συνδέεται με την εργασία και τα αποτελέσματα των προηγούμενων γενεών. Εάν η ανθρωπότητα έπρεπε κάθε φορά να ξεκινάει από την αρχή και αν κάθε προσπάθεια ήταν χωρίς προϋποθέσεις, η ανθρωπότητα δεν θα μπορούσε ποτέ να πραγματοποιήσει καποιο βήμα προς τα εμπρός και η ύπαρξη της ανθρωπότητας θα περιοριζόταν σε περιοδικές επαναλήψεις αρχών και απόλυτων εσχάτων». Κι όπως παρατηρεί ο Δαρβίρας: «Ο Βάλτερ Μπένγιαμιν, κάπου στα μέσα της δεκαετίας του ’40 είχε κάνει μια καίρια επισήμανση για τον Φραντς Κάφκα, χωρίς να έχει υπ’ όψιν του το σχετικό υλικό με τα νεανικά έργα του. Κάποια στιγμή λοιπόν, εκείνη την εποχή, είχε πει με νόημα: «Ο Κάφκα είναι ανεξάντλητος στο να αναπαριστά τη χειρονομία. Αλλά αυτό δεν γίνεται χωρίς να προϋπάρξει η έκπληξη. Από τη χειρονομία του ανθρώπου αφαιρεί το ξεπερασμένο της νόημα και την κάνει αντικείμενο στοχασμών χωρίς τέλος». Πιστεύουμε πως δεν κάνουμε λάθος να ισχυριστούμε πως η παραπάνω επισήμανση για το έργο του Γερμανο-εβραίου συγγραφέα από την Πράγα, ισχύει στο ακέραιο, αυτή τη φορά όμως, για τη φιλοσοφική παρακαταθήκη του σημαντικού συμπολίτη του»...

Πολιτισμός και Επανάσταση

Το τρίτο βιβλίο από τις εκδόσεις ΕΝΕΚΕΝ είναι του Michael Löwy με τίτλο Πολιτισμός και Επανάσταση. Το βιβλίο συγκεντρώνει μια σειρά δοκιμίων χαρακτηριστικών του εύρους και το βάθος της σκέψης ενός από τους πιο σημαντικούς σύγχρονους στοχαστές της εποχής μας.

Γράφει ο Löwy στον πρόλογο του βιβλίου: «Με μια γρήγορη ματιά στα περιεχόμενα του βιβλίου υπάρχει ο κίνδυνος να δημιουργηθεί έκπληξη... Η κύρια εντύπωση είναι ότι πρόκειται για μια πραγματική διασπορά. Το σύνολο είναι ετερόκλητο, διασκορπισμένο, κομματιασμένο. Η διασπορά δεν είναι μόνο γεωγραφική ―Κεντρική Ευρώπη, Λατινική Αμερική, Γαλλία― αλλά επίσης θεματική και επιστημονική. Γίνονται φυσικά αναφορές στον Μαρξ, αλλά και στον Αντόρνο, στον Βάλτερ Μπένγιαμιν, στον Ερνέστ Μαντέλ μεταξύ πολλών άλλων. Τα θέματα κινούνται από τον ρομαντισμό στον οικο-σοσιαλισμό, περνώντας από το θρησκευτικό φαινόμενο, τη θεωρία του μυθιστορήματος, τον φασισμό και άλλα... Υπάρχει ένα καθοδηγητικό νήμα σ’ αυτή την Καπερναούμ; Αναμφισβήτητα πρόκειται για τον Μαρξ και την ιδέα της επανάστασης...» για να συμπληρώσει: «Οι μεγάλοι αγώνες στην εποχή μας διεξάγονται αναπόσπαστα στο πεδίο του πολιτισμού και της πολιτικής. Αγώνες ενάντια στην επονείδιστη κυρίαρχη αστική τάξη, ενάντια στη Λερναία Ύδρα του νεοφιλελευθερισμού, με τα χιλιάδες σαρκοβόρα κεφάλια, ενάντια στην αναβίωση στον 21ο αιώνα νέων μορφών του αποκρουστικού τέρατος του φασισμού, ενάντια στην καταστροφή του κοινού οίκου όλων μας, που είναι η Φύση, από αυτό το δομικά διεστραμμένο σύστημα που είναι ο καπιταλισμός.

Κάθε αγώνας στο πεδίο της μάχης, ακόμη και μικρής εμβέλειας πρέπει να υποστηριχθεί. Ξέρουμε ωστόσο ότι χωρίς την επαναστατική μεταμόρφωση της κοινωνίας τα βασικά προβλήματα θα παραμείνουν άλυτα. Όπως έλεγε ο φίλος μου Daniel Bensaid, η επανάσταση είναι ένας ηθικός ορίζοντας «χωρίς τον οποίο η βούληση μας εγκαταλείπει, το πνεύμα της αντίστασης συνθηκολογεί, η συνέπεια εξαντλείται, η παράδοση χάνεται». Ωστόσο, σε κάθε επαναστατική στρατηγική, ο αγώνας για την πολιτισμική ηγεμονία, η μάχη των ιδεών αποτελούν μια ουσιαστική διάσταση. Στη σύγκρουση αυτή όλες οι επιστήμες έχουν να παίξουν έναν ρόλο, ακόμη, πιθανόν και μια κοινωνιολογία (μαρξιστική) του πολιτισμού».

Καλή ανάγνωση και ... σας περιμένουμε...

Read More

Οι φλέβες του Κόσμου

Σε μια επαρχία στη μέση της Μογγολικής στέπας, o εντεκάχρονος Άμρα ζει μια παραδοσιακή νομαδική ζωή με τη μητέρα, τον πατέρα και τη μικρή αδερφή του. Το μικρό αγόρι θέλει να συμμετάσχει στο διαγωνισμό ταλέντων της Μογγολίας τραγουδώντας ένα παλιό τραγούδι.  Η ειρηνική τους ρουτίνα όμως δεν μένει αδιατάρακτη. Απειλείται από ένα αντίπαλο, υπέρτερο κατά πολύ σε δύναμη, που ονομάζεται διεθνείς μεταλλευτικές εταιρείες, ο οποίος καταπατά τη γης τους, και σκάβοντας να βρει χρυσάφι καταστρέφει  το φυσικό περιβάλλον, τα προς το ζην των νομάδων και τα όμορφα τοπία της απέραντης γης τους. Ο πατέρας του Άμρα προσπαθεί να ενώσει και να πείσει τους συντρόφους του να μην αποδεχθούν τις αποζημιώσεις που έχουν προσφέρει οι εταιρείες. Όμως η μοίρα έχει για αυτόν και το γιο του άλλα σχέδια. Μετά από ένα αυτοκινητιστικό ατύχημα ο πατέρας βρίσκει τραγικό θάνατο, και ο μικρός Άμρα ξαφνικά βρίσκεται υπεύθυνος για την οικογένειά του. Όμως η σκιά του πατέρα είναι βαριά και αποφασισμένος να ακολουθήσει τα βήματα του  προσπαθεί ταυτόχρονα να συνεχίσει τον αγώνα του πατέρα του εναντίον του Γολιάθ με την ευφυΐα του και τα εργαλεία που διαθέτει ένα 11χρονο αγόρι.

Το «Veins of the World» είναι μια συμπαραγωγή Μογγολίας- Γερμανίας, που γράφτηκε και σκηνοθετήθηκε από την Byambasuren Davaa. κινηματογραφίστρια Μογγολικής καταγωγής που διαμένει προς το παρόν στη Γερμανία. Πρόκειται για  ταινία που αποτελεί μια γερή γροθιά στο στομάχι αν και όχι με τον τρόπο που ίσως θα περιμέναμε. Στις  στέπες της Μογγολίας, το τοπίο είναι  εξαιρετικό και μοναδικό, οι σκηνές  διαθέτουν μια απέριττη ποιητικότητα - και η σύνδεσή μας με αυτές αναδεικνύεται επίσης καίρια  για την ταινία. Αυτή η ταινία, που είναι τόσο συγκινητική όσο και θλιβερή, συνοδεύεται επίσης με ένα ισχυρό μήνυμα ενάντια στην απρόσεκτη εκμετάλλευση της γης και την καταστροφή που προκαλεί το σύγχρονο κοινωνικοοικονομικό σύστημα στα φυσικά και ανθρώπινα περιβάλλοντα.

 Έτσι λοιπόν ο σύγχρονος Λεβιάθαν μπορεί να έχει πολλές εικονογραφήσεις να λαμβάνει πολλές μορφές, ωστόσο διαθέτει μία  αδιαίρετη ουσία,  ένας λειτουργών μηχανισμός που δεν μπορεί να αφήνει κανένα αδιάφορο, και η οποίος σταδιακά τείνει να τα περικλείει όλα μέσα στην φρικτή αγκαλιά του. Και όμως κοιτώντας αυτήν την ταινία μου συνέβη κάτι   παράξενο. Ένιωθα σαν να βρίσκομαι μπροστά από ένα πίνακα του Καραβάτζο, όπου μέσα στο κλειστό κόσμο των συμβόλων εισβάλλει ξαφνικά ένα σκοτεινό εξωτερικό στοιχείο που αναπάντεχα ρίχνει σε αυτά ένα δικό του  ιδιαίτερο φως, που ριζώνει σε μία προϋπόθεση: πως οι άνθρωποι δεν είναι συνθήκες και  δεν θα υποταχθούν πλήρως και ασυλλόγιστα σε αυτές. Και τότε, αίφνης, μία ελπίδα σκίρτησε μέσα μου.

Read More

Ο συγγραφέας μιλά με τον εαυτό του- Κ. Τσάπεκ

 

Τι θα γινόταν αν θα έπρεπε κανείς να πολεμήσει εναντίον ενός είδους γιγαντιαίων νεωτερικών σαλαμανδρών;

Ο Κάρελ Τσάπεκ (Karel Čapek, 9 Ιανουαρίου 1890 - 25 Δεκεμβρίου 1938)  ήταν Τσέχος μυθιστοριογράφος, διηγηματογράφος και θεατρικός συγγραφέας, γεννημένος στο Μάλε Σβατονόβιτσε της ανατολικής Βοημίας , που εκείνη την εποχή  τότε ανήκε  Αυστροουγγρική Αυτοκρατορία. Για την ιστορία θα αναφέρουμε πως δύο τσέχοι συνάδελφοί του συγγραφείς , σύγχρονοι με αυτόν, σημάδεψαν επίσης ανεξίτηλα την ιστορία της παγκόσμιας λογοτεχνίας : ο Γιαροσλάβ Χάσεκ ( Jaroslav Hašek)  γράφοντας στα Τσεχικά όπως ο Τσάπεκ και ο Φράντς Κάφκα ( Franz Kafka) γράφοντας στα Γερμανικά. Ο Τσάπεκ σπούδασε Φιλοσοφία και Φιλολογία σε τσεχικά, γερμανικά και γαλλικά πανεπιστήμια και εκτός από την Τσεχική μιλούσε Αγγλικά, Γαλλικά και Γερμανικά. Ήταν ένα αληθινό παράδειγμα ενός κεντροευρωπαίου φωτισμένου διανοούμενου και, ευτυχώς για εμάς και για τη λογοτεχνία, παρέκαμψε τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο λόγω των χρόνιων ιατρικών του προβλημάτων που τον κατέστησαν ακατάλληλο για μάχη. Ο Κ. Τσάπεκ πέθανε στην Πράγα το 1938, λίγο μετά τη δημοσίευση του έργου του Πόλεμος με τις Σαλαμάνδρες . Τολμούμε να πούμε ότι μας άφησε τη σωστή στιγμή, δεδομένου ότι η γνωστή στάση του εναντίον του φασισμού θα τον οδηγούσε με βεβαιότητα σε στρατόπεδο συγκέντρωσης μόλις οι Ναζί κατέλαβαν την Τσεχοσλαβακία. Στην πραγματικότητα, ο αδερφός του, ο ζωγράφος και ποιητής Γιόζεφ Τσάπεκ , δολοφονήθηκε στο στρατόπεδο Μπέργκεν-Μπέλσεν το 1945.

Read More

Ο Φοίβος και o Μπρόκι μου

Ο Φοίβος

Από ΤΟ ΔΕΡΜΑ τού Μαλαπάρτε (μετάφρ. Α.Χρυσοστομίδης, εκδ. Θεμέλιο ΄90, σελ. 176-184)

Είχα αναγνωρίσει εκείνη τη σιωπή. Το χειμώνα του 1940, για να δραπετεύσω από τον πόλεμο και τους ανθρώπους, για να γιατρευτώ από εκείνο το σιχαμερό κακό που ο πόλεμος γεννά στην καρδιά των ανθρώπων, είχα καταφύγει στην Πίζα, σ΄ένα νεκρό σπίτι, στο βάθος ενός δρόμου από τους πιο όμορφους και πιο νεκρούς, αυτής της πανέμορφης και νεκρής πολιτείας. Είχα μαζί μου τον Φοίβο, το σκύλο μου Φοίβο, που είχα μαζέψει μισοπεθαμένο από την πείνα στην ακτή της Μαρίνα Κόρτα, στη νήσο Λίπαρι, και είχα γιατρέψει, μεγαλώσει, φροντίσει στο νεκρό μου σπίτι στο Λίπαρι και είχε αποδειχτεί ο μοναδικός μου σύντροφος κατά τη διάρκεια των έρημων χρόνων της εξορίας σ’ εκείνο το θλιβερό και τόσο αγαπητό νησί.

Δεν αγάπησα ποτέ μου τόσο πολύ γυναίκα, αδελφό, φίλο, όσο τον Φοίβο. ‘Ηταν ένας σκύλος σαν κι εμένα. Γι’ αυτόν έγραψα τρυφερές σελίδες στο Ένας σκύλος σαν κι εμένα. ‘Ηταν ένα ευγενές ον, το πιο ευγενές πλάσμα που συνάντησα ποτέ στη ζωή μου. ‘Ήταν από εκείνη την οικογένεια των σπάνιων πλέον, και ευαίσθητων λαγωνικών, που ήρθαν από τις ακτές της Ασίας κατά τη διάρκεια των πρώτων ιωνικών μεταναστεύσεων, που οι βοσκοί του Λίπαρι ονομάζουν “τσερνέγκι”. Είναι τα σκυλιά που οι αρχαίοι Έλληνες γλύπτες λάξευαν στα επιτύμβια ανάγλυφα τους. “Διώχνουν το χάρο”, λένε οι βοσκοί του Λίπαρι.

Είχε το τρίχωμα στο χρώμα του φεγγαριού, ροδαλό και χρυσωμένο, το χρώμα του φεγγαριού πάνω από τη θάλασσα, το χρώμα του φεγγαριού πάνω στα σκούρα φύλλα της λεμονιάς και της πορτοκαλιάς, στα λέπια των νεκρών ψαριών που η θάλασσα, μετά από μια καταιγίδα, ξέφραζε στην ακτή, μπροστά στην πόρτα του σπιτιού μου. Είχε το χρώμα του φεγγαριού πάνω από την ελληνική θάλασσα του Μπάρι, του φεγγαριού στο στίχο της Οδύσσειας, του φεγγαριού σ’ εκείνη την άγρια θάλασσα του Λίπαρι που διέσχισε ο Οδυσσέας για να φτάσει στη μοναχική παραλία του Αιόλου, του βασιλιά των ανέμων. Το χρώμα του νεκρού φεγγαριού, λίγο πριν την αυγή. Τον φώναζα Κανελούνα.

Δεν απομακρυνόταν σπιθαμή από κοντά μου. Με ακολουθούσε σαν σκυλί. Λέω πως με ακολουθούσε σαν σκυλί. Η παρουσία του, στο φτωχικό μου σπίτι στο Λίπαρι που χτυπιόταν χωρίς αναπαμό από τον άνεμο και τη θάλασσα, ήταν μια εκπληκτική παρουσία. Τη νύχτα, φώτιζε το άδειο μου δωμάτιο με τη φωτεινή ζεστασιά των φεγγαρίσιων ματιών του. Το χρώμα τους ήταν εκείνο το χλωμό γαλάζιο, το χρώμα της θάλασσας όταν βασιλεύει το φεγγάρι. Ένιωθα την παρουσία του όπως την παρουσία μιας σκιάς, της δικής μου σκιάς.

‘Ηταν σαν το αντικαθρέφτισμα του πνεύματός μου. Και μόνο με την παρουσία του, με βοηθούσε να ξαναβρώ εκείνη την περιφρόνηση των ανθρώπων, που είναι η πρώτη συνθήκη για την ηρεμία και τη σοφία της ανθρώπινης ζωής. Ένιωθα πως μου έμοιαζε, πως δεν ήταν τίποτα άλλο, δεν ήταν παρά η εικόνα της συνείδησής μου, της μυστικής μου ζωής. Το πορτραίτο του εαυτού μου, το πορτραίτο από ό,τι πιο βαθύ, πιο απόκρυφο, πιο δικό μου υπάρχει στον εαυτό μου: του υποσυνείδητου και, που λέει ο λόγος, του καθρέφτη μου.

Από αυτόν, πολύ περισσότερο από ό,τι από τους ανθρώπους, την κουλτούρα τους, τη ματαιοδοξία τους, έμαθα ότι η ηθική είναι αυθαίρετη, ότι σκοπό έχει μόνο τον εαυτό της, ότι καν δεν έχει το στόχο να σώσει τον κόσμο (καν να σώσει τον κόσμο!) αλλά μονάχα να δημιουργήσει νέα προσχήματα για την αδιαφορία της, για το ελεύθερο παιχνίδι της. Η συνάντηση ενός ανθρώπου και ενός σκυλιού είναι πάντα η συνάντηση δυο ελεύθερων πνευμάτων, δυο μορφών αξιοπρέπειας, δυο αυθαίρετων ηθικών. Είναι η πιο αυθαίρετη και η πιο ρομαντική συνάντηση. Από αυτές που ο θάνατος φωτίζει με τη χλωμή λάμψη του, όμοια με το χρώμα ενός νεκρού φεγγαριού πάνω στη θάλασσα, στον πράσινο ουρανό της αυγής.

Αναγνώριζα πάνω του τις πιο μυστηριώδεις μου κινήσεις, τα μυστικά μου ένστικτα, τις αμφιβολίες μου, τις τρομάρες μου, τις ελπίδες μου. Δική μου ήταν η αξιοπρέπειά του μπροστά στους ανθρώπους, δικά μου το κουράγιο του και η περηφάνειά του μπροστά στη ζωή, δική μου η περιφρόνησή του για τα εύκολα αισθήματα του ανθρώπου. Αυτός, όμως, ήταν πολύ περισσότερο από μένα ευαίσθητος στα σκοτεινά προαισθήματα της φύσης, στην αόρατη παρουσία του θανάτου, που γυρίζει πάντα σιωπηλός καί καχύποπτος γύρω από τους ανθρώπους. Ένιωθε να έρχονται από μακριά, τη νύχτα, τα θλιβερά φαντάσματα των ονείρων, όμοια μ’ εκείνα τα νεκρά έντομα που ο άνεμος φέρνει ποιος ξέρει από που.

Και κάποιες νύχτες, κουλουριασμένος στα πόδια μου, στο γυμνό δωμάτιό μου του Λίπαρι, παρακολουθούσε γύρω μου, με τα μάτια, μια αόρατη σκιά που πλησίαζε, απομακρυνόταν, έμενε ώρες πολλές να με κατασκοπεύει πίσω από το τζάμι του παραθυριού. Κάθε τόσο, αν η μυστηριώδης παρουσία με πλησίαζε τόσο ώστε ν’ ακουμπά σχεδόν το μέτωπό μου, ο Φοίβος γαύγιζε απειλητικός, με τις τρίχες ορθωμένες στην πλάτη του: κι εγώ άκουγα μια παραπονιάρικη κραυγή να απομακρύνεται μέσα στη νύχτα, και σιγά σιγά να πεθαίνει.

Ήταν ο πιο αγαπητός από τ’ αδέλφια μου, ο πραγματικός μου αδελφός, αυτός που δεν προδίδει, που δεν ταπεινώνει. Ο αδελφός που αγαπά, που βοηθά, που καταλαβαίνει, που συγχωρεί. Μονάχα όποιος έχει υποφέρει πολλά χρόνια εξορίας σ’ ένα άγριο νησί και γυρίζοντας ανάμεσα στους ανθρώπους βλέπει να τον αποφεύγουν σαν να΄ναι λεπρός, από όλους εκείνους που μια μέρα, όταν θα πεθάνει ο τύραννος, θα παριστάνουν τους ήρωες της ελευθερίας, μονάχα αυτός ξέρει τι μπορεί να είναι ένας σκύλος για ένα ανθρώπινο πλάσμα.

Ο Φοίβος με παρατηρούσε συχνά με μια μορφή θλιμμένης και ευγενικής επίπληξης στο τρυφερό του βλέμμα. Ένιωθα τότε μια περίεργη ντροπή, σχεδόν μια ενοχή για τη θλίψη μου, ντρεπόμουνα μπροστά του. Ένιωθα πως, εκείνες τις στιγμές, ο Φοίβος με περιφρονούσε: με πόνο, με τρυφερότητα: στο βλέμμα του υπήρχε μια σκιά οίκτου και, ταυτόχρονα, περιφρόνησης. ‘Ηταν όχι μόνο αδελφός για μένα, αλλά και δικαστής. Ήταν ο φύλακας της αξιοπρέπειάς μου και, ταυτόχρονα, για να χρησιμοποιήσω και μια αρχαιοελληνική λέξη, το δορυφόρημά μου.

Ήταν ένα μελαγχολικό σκυλί, με σοβαρά μάτια. Τα βράδια περνούσαμε ώρες ολόκληρες στο ανεμοδαρμένο κατώφλι του σπιτιού μου, βλέποντας τη θάλασσα. Ω, η ελληνική θάλασσα της Σικελίας, ω, ο κόκκινος βράχος της Σκύλλας, εκεί, μπροστά στη Χάρυβδη, και η χιονισμένη κορυφή του Ασπρομόντε, και η πάλευκη πλάτη της Αίτνας, του Ολύμπου της Σικελίας. Πραγματικά, όπως τραγουδάει και ο Θεόκριτος, δεν υπάρχει τίποτα πιο όμορφο στον κόσμο από το να θαυμάζεις από κάπου ψηλά τη θάλασσα της Σικελίας. Στα βουνά άναβαν οι φωτιές των βοσκών, στη θάλασσα οι βάρκες έβγαιναν να συναντήσουν το φεγγάρι και η παραπονιάρικη κραυγή των κοχυλιών, με τα οποία οι ψαράδες φωνάζουν ο ένας τον άλλο, χανόταν στην ασημένια φεγγαρίσια αχλύ.

Το φεγγάρι γεννιόταν στο βράχο της Σκύλλας, και το Στρόμπολι, το ψηλό, απροσπέλαστο ηφαίστειο καταμεσής του πελάγους, έκαιγε σαν μοναχική πυρά μέσα στο βαθύ τυρκουάζ δάσος της νύχτας. Εμείς κοιτάζαμε τη θάλασσα, εισπνέοντας την πικρή μυρωδιά του αλατιού, και τη δυνατή, μεθυστική μυρωδιά των πορτοκαλεώνων, και τη μυρωδιά του κατσικίσιου γάλακτος, τη μυρωδιά των κλαδιών του κεδρόρακκου στα τζάκια, κι εκείνη τη ζεστή και βαθιά μυρωδιά γυναίκας που είναι η μυρωδιά της σικελικής νύχτας, όταν τα πρώτα αστέρια σηκώνονται χλωμά στο βάθος του ορίζοντα.

Ύστερα, μια μέρα, με οδήγησαν με τις χειροπέδες από το Λίπαρι σε ένα άλλο νησί, και από εκεί, μετά από αρκετούς μήνες, στην Τοσκάνη. Ο Φοίβος με ακολούθησε από μακριά, κρυμμένος ανάμεσα στα βαρέλια με τις αντσούγες και τους σωρούς τα παλαμάρια, στη γέφυρα του Σάντα Μαρίνα του μικρού πλοίου που κάνει κάθε τόσο τη διαδρομή Λίπαρι-Νάπολη, κι ανάμεσα στα καλάθια με ψάρια και ντομάτες στη μηχανοκίνητη βάρκα που ταξιδεύει μεταξύ Νάπολης, Ίσκια και Πόντζα. Με το κουράγιο που έχουν πάντα οι δειλοί και που αποτελεί το μοναδικό προνόμιο που έχουν οι υπηρέτες για να αποκτήσουν κι αυτοί δικαίωμα στην ελευθερία, ο κόσμος σταματούσε να με κοιτάξει με μάτια γεμάτα περιφρόνηση, βρίζοντάς με μέσα από τα δόντια τους.

Μονάχα οι χασομέρηδες που βρίσκονταν μονίμως ξαπλωμένοι στα παγκάκια του λιμανιού της Νάπολης και λιάζονταν, μου χαμογελούσαν κρυφά, φτύνοντας καταγής ανάμεσα στα παπούτσια των καραμπινιέρων. Κάθε τόσο γύριζα το κεφάλι μου για να δω αν ο Φοίβος με ακολουθούσε, και τον έβλεπα να περπατά με την ουρά ανάμεσα στα σκέλια κατά μήκος των τοίχων, στους δρόμους της Νάπολης, από την Ιμμακολάτα μέχρι το Μόλο Μπεβερέλλο, με μια εξαίσια θλίψη στα φωτεινά του μάτια.

Στη Νάπολη, ενώ προχωρούσα με τις χειροπέδες ανάμεσα στους καραμπινιέρους στην οδό Παρτένοπε, δυο κυρίες με πλησίασαν χαμογελώντας: ήταν η γυναίκα του Μπενεντέττο Κρότσε και η Μίννι Καζέλλα, η γυναίκα του αγαπητού μου Γκάσπαρε Καζέλλα. Με χαιρέτησαν με τη μητρική ευγένεια των ιταλίδων γυναικών, μου έβαλαν μερικά λουλούδια ανάμεσα στο χέρι και στις χειροπέδες, και η κυρία Κρότσε παρακάλεσε τους καραμπινιέρους να με πάνε να πιω κάτι, να τονωθώ. Ήταν δυο μέρες που δεν έτρωγα. “Τουλάχιστον αφήστε τον να περπατά στη σκιά”, είπε η κυρία Κρότσε. Ήταν Ιούνιος, και ο ήλιος βάραγε στο κεφάλι σαν σφυρί. “Ευχαριστώ, δεν έχω ανάγκη από τίποτα”, είπα. “Θα σας παρακαλούσα μονάχα να δώσετε λίγο νερό στο σκύλο μου”.

Ο Φοίβος είχε σταματήσει μερικά βήματα πιο πέρα και κοίταζε την κυρία Κρότσε με μια σχεδόν βασανιστική ένταση. Ήταν η πρώτη φορά που έβλεπε το πρόσωπο της ανθρώπινης καλοσύνης, της θηλυκής ευγένειας, του οίκτου. Πριν πιει, μύρισε ώρα πολλή το νερό. Όταν, λίγους μήνες μετά, με μεταφέρανε στη Λούκα, έμεινα για πολύ καιρό κλεισμένος στη φυλακή της. Κι όταν βγήκα πάλι ανάμεσα στους φρουρούς, για να οδηγηθώ στο νέο μου τόπο εξορίας, ο Φοίβος με περίμενε μπροστά από την πόρτα της φυλακής, αδύνατος και καταταλαιπωρημένος. Τα μάτια του έλαμπαν, γεμάτα με μια τρομερή γλυκύτητα.

Η εξορία μου διήρκεσε ακόμα δυο χρόνια, και για δυο χρόνια ζήσαμε σ’ ένα σπιτάκι στο βάθος ενός δάσους, όπου σ’ ένα δωμάτιο κατοικούσαμε ο Φοίβος κι εγώ, και στο άλλο οι φρουροί μου καραμπινιέροι. Κι όταν επιτέλους απόκτησα πάλι την ελευθερία μου, αυτό που εκείνα τα χρόνια σήμαινε ελευθερία, για μένα ήταν σαν να βγήκα από ένα δωμάτιο χωρίς παράθυρα για να μπω σε ένα στενό δωμάτιο χωρίς τοίχους. Πήγαμε να μείνουμε στο σπίτι μου στη Ρώμη: ο Φοίβος ήταν θλιμμένος, λες και το θέαμα της ελευθερίας μου τον ταπείνωνε. Ήξερε πως η ελευθερία δεν είναι κάτι το ανθρώπινο, πως οι άνθρωποι δεν μπορούν, και ίσως δεν ξέρουν, να είναι ελεύθεροι, πως η ελευθερία, στην Ιταλία, στην Ευρώπη, βρωμάει όσο και η σκλαβιά.

Όσο καιρό μείναμε στην Πίζα, μέναμε σχεδόν όλη τη μέρα κλεισμένοι στο σπίτι, και μονάχα προς το μεσημέρι βγαίναμε για μια βόλτα στο ποτάμι, εκείνο το ωραίο ποτάμι της Πίζας, τον Άρνο, με τ’ ασημένια χρώματα, με τις κρύες και φωτεινές του όχθες: ύστερα πηγαίναμε στην Πλατεία των Θαυμάτων, όπου υψώνεται ο κεκλιμένος πύργος που έκανε την Πίζα διάσημη σ΄όλο τον κόσμο. Ανεβαίναμε στον πύργο, κι από εκεί πάνω ατενίζαμε την πεδιάδα μέχρι το Λιβόρνο, μέχρι τη Μάσσα, και τους πευκώνες, τη θάλασσα παρακάτω, το λαμπερό βλέφαρο της θάλασσας, και τις Απουανές Άλπεις, άσπρες από το χιόνι και τα μάρμαρα. Αυτή ήταν η χώρα μου, αυτή ήταν χώρα μου της Τοσκάνας, αυτά ήταν τα δάση μου κι αυτή ήταν η θάλασσά μου, αυτά ήταν τα βουνά μου, αυτά τα χώματά μου, αυτά τα ποτάμια μου.

Προς το βραδάκι πηγαίναμε να καθήσουμε στο ανάχωμα του Άρνου (εκείνο το στενό πέτρινο ανάχωμα, πάνω στο οποίο ο λόρδος Βύρων, τις μέρες της εξορίας του στην Πίζα, κάλπαζε καθημερινά πάνω στο πανέμορφο άτι του, μέσα στις τρομαγμένες κραυγές των φιλήσυχων κατοίκων), και κοιτάζαμε το ποτάμι να κυλά παρασέρνοντα στο φωτεινό του ρεύμα φύλλα καμένα από το χειμώνα και ασημένια σύννεφα του πανάρχαιου ουρανού της Πίζας.

Ο Φοίβος περνούσε ατέλειωτες ώρες κουλουριασμένος στα πόδια μου, και κάθε τόσο σηκωνόταν, πλησίαζε την πόρτα και γύριζε να με κοιτάξει. Εγώ πήγαινα να του ανοίξω: κι ο Φοίβος έβγαινε, γύριζε μετά από μια ώρα, μετά από δυο ώρες, λαχανιασμένος, το τρίχωμά του λείο από τον άνεμο, τα μάτια λαμπικαρισμένα από τον κρύο ήλιο του χειμώνα. Τη νύχτα, ανασήκωνε το κεφάλι του για ν’ ακούσει τη φωνή του ποταμού, τη φωνή της βροχής πάνω στο ποτάμι. Κι εγώ, κάθε φορά που ξυπνούσα, ένιωθα πάνω μου το θερμό κι ελαφρύ του βλέμμα, εκείνη τη ζωντανή και τρυφερή παρουσία του μέσα στο σκοτεινό δωμάτιο, κι εκείνη τη θλίψη του, εκείνη τη γεμάτη ερημιά προαίσθηση που είχε, του θανάτου.

Μια μέρα βγήκε και δεν ξαναγύρισε. Τον περίμενα μέχρι το βράδυ, κι όταν νύχτωσε για τα καλά, αμολήθηκα στους δρόμους φωνάζοντας το όνομά του. Γύρισα στο σπίτι αργά, ρίχτηκα στο κρεβάτι μου, με το πρόσωπο στραμμένο στη μισάνοιχτη πόρτα. Κάθε τόσο άνοιγα το παράθυρο και φώναζα, ώρα πολλή, το όνομά του. Σαν χάραξε έτρεξα και πάλι στους έρημους δρόμους, ανάμεσα στις βουβές προσόψεις των σπιτιών που, κάτω από το χλωμό ουρανό, έμοιαζαν φτιαγμένες από βρώμικο χαρτί.

Ο Μπρόκι μου

Ο δικός μου Φοίβος έφερε το όνομα Μπρόκι και είμασταν, για περισσότερο από έντεκα χρόνια, σχεδόν αχώριστοι. Άλλαζα δουλειές, άλλαζα παραστάσεις, άλλαζα εικόνες, άλλαζα βιβλία που διάβαζα, άλλαζα σκέψεις,  άλλαζα σχέσεις με ανθρώπους και πράγματα, αλλά ο Μπρόκι ήταν πάντα στο σπίτι, στη δουλειά, στο παιγνίδι, στις φοβερές μας βόλτες. Ήταν πάντα εκεί, περίμενε ένα καλό φαγητό, λίγο φρέσκο και δροσερό νεράκι, μια  γλυκιά αγκαλιά, μία βολτίτσα, ήταν πάντα εκεί και με περίμενε, πότε άγρυπνος φρουρός (δεν αγαπούσε καθόλου τις γάτες και τα ποντίκια όταν παραβίαζαν το χώρο του, βρισκόταν πάντοτε σε ετοιμότητα για θανάσιμο καυγά μαζί τους και εγώ πάντοτε σε ετοιμότητα για να αποτρέπω τα χειρότερα, επίσης αντιπαθούσε και τις κουκουβάγιες), πότε βυθισμένος στην αγκαλιά του Μορφέα, απολαμβάνοντας περιπέτειες γεμάτες δράση. Ποτέ δεν πείραξε άλλο σκύλο ή άνθρωπο, ήταν απίστευτα φιλικός, και όταν χρειαζόταν, αδιάφορος. Ο Μπρόκι δεν  ήταν ιδιοκτησία μου, δεν ήταν το κατοικίδιό μου, ήταν αδερφός μου, (άλλωστε το όνομά του είχε τη ρίζα στη λέξη Brother- αδέρφι, και αποτελεί παραλλαγή της), πότε μικρότερος που τον μάθαινα πράγματα και τον προφύλασσα από τις κακοτοπιές ενός κόσμου που δεν εμπιστεύεται και δεν αγαπά πλάσματα σαν και του λόγου του, και πότε μεγαλύτερος, που όχι μόνο τρελαινόμουν να κάνω  παρέα μαζί του,  αλλά και με μυούσε όλα αυτά τα χρόνια σε μια σχέση, που ποτέ δεν είχα την ευκαιρία να έχω πριν από αυτόν. Ο Μπρόκι ήταν φίλος μου, έγινε φίλος μου, όχι με την έννοια κάποιας συνάφειας ή οικειότητας που γίνονται πιο στενές εξαιτίας κάποιας βολικής περίστασης, αλλά μέσω ενός ιδιαίτερου δεσμού, στον οποίο, δύο εντελώς διαφορετικές ψυχές σμίγουν και συγχέονται με ένα ταίριασμα παράξενα ολοκληρωτικό όπου "η ραφή που τις ένωσε χάνεται και δεν ξαναβρίσκεται". Δεν κρύβω ότι υπήρχε  ένα στοιχείο στο οποίο θα ήθελα να του έμοιαζα και πάντοτε θαύμαζα πάνω του : η απλότητα του. Ο Μπρόκι μου ήταν πανέμορφα απλός, ενίοτε πολύ οργισμένος, αλλά πάντοτε ορεξάτος και χαρούμενος. Ήταν πάντοτε η φωνή της εμπειρίας μια ζωής από την οποία έχει αποκλειστεί  παντελώς η φανφάρα, και αυτό ήταν ανεκτίμητο για μένα.

Έφυγε από κοντά μου μια πολύ πολύ θερμή μέρα του περασμένου Ιούνη. Διακριτικά, χωρίς παράπονο, παλεύοντας μέχρι το τέλος. Το τελευταίο πράγμα που είπα στον Μπρόκι πριν φύγει, ήταν να πάρει ένα πολύ μεγάλο υπνάκο, να ξεκουραστεί λίγο,  και μετά να ξεκινήσει καινούργιες φιλίες εκεί που πάει, να βρει τη Τζένη, τη Ρόξι, τον Σάρικ, την Μίνα, τον Φοίβο και όλη την παλιοπαρέα, να το ρίξουν στα τρεχαλητά, τα παιγνίδια και τα χάδια, και στον ελεύθερο χρόνο να ετοιμάζει χώρο για όλη την αγέλη, που θα πάει κάποια στιγμή κοντά του για το ατέλειωτο καλοκαίρι της Λεύκας.  Τώρα ο ακριβός μου φίλος αναπαύεται σε μια γωνιά του κήπου που έζησε ανέμελα και χαρούμενα, κατά τη φορά της ανάμνησης. Ελπίζω πως για την ώρα δεν αισθάνεται φοβερή μοναξιά. 

Δεν θα ξεχάσω ποτέ τον μοναδικό μου Μπρόκι! Τον αγαπούσα γιατί ήταν εκείνος! Για μένα θα είναι πάντοτε κάτι πολύ δυνατό, πολύ παραπάνω από ανάμνηση! 

Μ.Δ

Μπρόκι, 2008-2020

Read More

Αντίο Θόδωρε!

ΘΕΟΔΩΡΟΣ ΜΠΑΣΙΑΚΟΣ
(30 Ιανουαρίου 1963 – 19 Ιουλίου 2020)

Με αφορμή τον αναπάντεχο φευγιό του αγαπημένου μας φίλου που πέρασε κάποια χρόνια της ζωής του στην Αμαλιάδα και όσοι τον γνώρισαν ξέρουν πως άφησε πίσω ιδιαίτερα ίχνη και αναμνήσεις,  νιώθουμε την ανάγκη να δημοσιεύσουμε μια συνέντευξή του, όπως επίσης ελάχιστες κουβέντες ανθρώπων που τον αγαπούσαν...

Αντίο Θόδωρε...ο ποιητής πέθανε αλλά εμείς δεν μοιρολογούμε, επειδή μας έμαθε «να διαβάζουμε σαν ποίηση πράγματα που πριν δεν διαβάζονταν έτσι».

ΜΙΑ ΣΥΖΗΤΗΣΗ ΜΕ ΤΟΝ ΓΚΑΝΓΚΑΝ (ΘΕΟΔΩΡΟ ΜΠΑΣΙΑΚΟ).

Παντού υπάρχουν χρώματα – αρώματα, ήχοι – στίχοι. Υπάρχουν παντού τοίχοι και τείχη, δεν υπάρχει όμως τύχη. Ολόγυρα καιροφυλακτούν μπάτσοι, μα όπως είπαν οι Μπρετόν-Σουπώ, εμάς «ο έρωτας μάς κάνει αόρατους». Ο έρωτας… Ο έρωτας σε όλες τις εκφάνσεις και εκφράσεις του: έρωτας για την ποίηση, έρωτας για τη μουσική, έρωτας για το κρασί, έρωτας για τη γυναίκα, έρωτας για τον άνδρα, έρωτας για τη ζωή. Παντού υπάρχει και φωλιάζει ο έρωτας. Κάποιοι ονειροπόλοι, προερχόμενοι απ’ το χτες, που δεν γνωρίζουν χρονικά δεσμά, (δεν γνωρίζουν γενικά από δεσμά), συνεχίζουν να ερωτεύονται. Δημιουργοί νέων κόσμων εντός του κόσμου, διαγράφουν τη δική τους τροχιά γύρω από τον ήλιο ενός ατέρμονου καλοκαιριού, που πολλές φορές, αυτοί οι ίδιοι είναι που αναρωτιούνται αν ποτέ θα τελειώσει. Ένας τέτοιος ονειροπόλος και ο Θεόδωρος Μπασιάκος. Ονειρεύεται και ζει, μεθάει, μα πάνω απ’ όλα, ερωτεύεται. Έρχεται απ’ το χτες, δεν ζει στο χτες. Γνωστός στα στέκια των ποιητών και ‘κείνων που αμφισβητούν την εικονική ειρήνη που σαν τα ηρεμιστικά χάπια κρατάει σε καταστολή τα ένστικτά μας. Ορθώνει το ανάστημά του δίχως να μεγαλοπιάνεται και να γίνεται σκλάβος ενός από τα μεγαλύτερα ελαττώματα που διέπουν τους κύκλους των ποιητών, το ελάττωμα της ματαιοδοξίας. (Δεν έχω κανέναν σκοπό να κάνω κάποια προσέγγιση θρησκευτικού περιεχομένου, έτσι, ονομάζω απλά ως ελάττωμα τη ματαιοδοξία κι όχι ως αμαρτία που δεν με απασχολεί ούτως ή άλλως ως έκφραση). Κυρίες και κύριοι, ο Γκανγκαν: 

Read More

Βάκχες του Ευριπίδη

Βάκχες του Ευριπίδη Βάκχες του Ευριπίδη, μια από τις πιο αινιγματικές τραγωδίες της αρχαιοελληνικής γραμματείας

Η υπόθεση του δράματος

Παραθέτω αυτούσια και πλήρη τη συγκλονιστική υπόθεση των «Βακχών» από τον συγγραφέα Γιώργο Χειμωνά. Ο Χειμωνάς συνοψίζει, σχολιάζοντας παράλληλα τη φοβερή τραγωδία του Ευριπίδη:

«Ο θεός Διόνυσος (ή Βάκχος ή Βάκχιος ή Βρόμιος) έρχεται από την Ασία στην Ελλάδα για να επιβάλει τη λατρεία του. Τον ακολουθούν οι Μαινάδες, ιέρειες σε κατάσταση ένθεης μανίας. Οι τελετουργίες της νέας θρησκείας είναι ομαδικά όργια έκστασης, μακριά από τις πόλεις, επάνω στα βουνά. Ο Διόνυσος είναι γιος του Δία και μιας θνητής – της Σεμέλης, κόρης του Κάδμου, βασιλέα των Θηβών.

Έγκυος ακόμα, κάηκε ζωντανή από τις φωτιές που τύλιγαν το σώμα του Διός, όταν αυτός ντυνόταν την πύρινη στολή του. Του το είχε ζητήσει σαν χάρη η ίδια η Σεμέλη, ύστερα από κακόβουλη συμβουλή της Ήρας που ήθελε να την εξοντώσει.

Ο Ζευς πρόλαβε κι άρπαξε μέσα από τη φλεγόμενη μήτρα της ζωντανό το έμβρυο, το παιδί του, και το έραψε βαθιά στον μηρό του για να το σώσει από την Ήρα. Από τον μηρό του Δία θα γεννηθεί ο Διόνυσος, αυτό σημαίνει το όνομά του: ο γεννημένος δυο φορές.

Ο Ευριπίδης, που επινόησε τον από μηχανής θεό, φθάνει εδώ στο άλλο άκρο: δημιουργεί τον αμήχανο θεό. Ο Διόνυσος, μονάχος στο βάθος της σκηνής, αβέβαιος, σχεδόν τρομαγμένος. Η τελευταία φράση του είναι ένας ψίθυρος, μια άναρθρη απολογία: «Δεν φταίω εγώ για όλα αυτά. Άλλος τα αποφάσισε» ‒ και μάλιστα «από πολύ παλιά».

Read More

«Αναβάτες του πεπρωμένου» (Riders of destiny)

Η Ινδονησία είναι ένα σύμπλεγμα νησιών στην Νοτιοανατολική Ασία. Αποτελείται από περίπου 18.000 μικρά – και μεγάλα – νησάκια ενώ διαθέτει πληθυσμό άνω των 265 εκατομμυρίων! Είναι η τέταρτη πολυπληθέστερη χώρα στον κόσμο ενώ το μεγαλύτερο ποσοστό των ανθρώπων είναι μουσουλμάνοι.Η Ινδονησία είναι γνωστή ως ένας σπουδαίος ταξιδιωτικό προορισμός καθώς διαθέτει κάποια εκπληκτικά μέρη όπως το Μπαλί ενώ η γεωγραφική της θέση – κοντά στην Σιγκαπούρη αλλά και την Αυστραλία – την έχει κάνει κεντρικό κόμβο τουρισμού. 

Ας παρακολουθήσουμε  ωστόσο και μια άλλη, διαφορετική εικόνα. 

Νησί Σουμπάουα, ένα απομακρυσμένο νησί της χώρας. Δύο παιδιά 5 και 7 ετών εξασκούνται εξαντλητικά κάθε μέρα υπό αντίξοες συνθήκες, με σκοπό να θριαμβεύσουν στους εθνικούς αγώνες ιπποδρομίας. Οι δύο ανήλικοι αναβάτες τρέχουν με ταχύτητες που αγγίζουν τα 70 χιλιόμετρα την ώρα , χωρίς τον απαραίτητο εξοπλισμό, δίχως σέλα και παπούτσια, ρισκάροντας τη σωματική τους ακεραιότητα, αν όχι και τη ζωή τους. 

Προέρχονται κυρίως από φτωχές αγροτικές οικογένειες και οι μικροί «ήρωες» δεν μπορούν να κρατηθούν μακριά από ένα περιβάλλον όπου οι παιδικές ιπποδρομίες αποτελούν μια παραδοσιακή ενασχόληση. 

Η σκληρή καθημερινότητα των παιδιών, , η ελλιπής εκπαίδευση, η μεγάλη εισοδηματική ανισότητα είναι ορισμένοι από τους παράγοντες που αναγκάζουν τις οικογένειες προκειμένου να βιοποριστούν, να κάνουν τα παιδιά τους «αναβάτες του πεπρωμένου». Μικρά, αθώα παιδιά, 4-7 ετών, ωθούνται (ευγενικά!) από τους ίδιους τους τους γονείς να γίνουν αναβάτες σε άλογα κούρσας, σε αγώνες της πλουτοκρατίας, του τζόγου και της εφήμερης δόξας.

Μέσα σε μια απέραντη φτώχεια κι ένδεια, η ιθύνουσα τάξη εκμεταλλεύεται μια παράδοση αιώνων, τους αγώνες αλόγων, για την διασκέδασή της και από την άλλη μεριά μια ξέφρενη κούρσα με προδιαγεγραμμένο πεπρωμένο: την οριστική απώλεια της παιδικής αθωότητας. Αντιπροσωπεύει η παραπάνω εικόνα κάτι το ακατανόητο για το σημερινό κόσμο ή μήπως συνιστά μία φρικιαστική κανονικότητά του; 

Το ντοκιμαντέρ «Αναβάτες του πεπρωμένου» (Riders of Destiny), παραγωγής Γερμανίας 2019.προβλήθηκε από την ΕΡΤ2, την Πέμπτη 11 Ιουνίου 2020 και ώρα 23:45, στο πλαίσιο της ζώνης «Doc on ΕΡΤ» –σε Α΄ τηλεοπτική μετάδοση- με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα Κατά της Παιδικής Εργασίας (12 Ιουνίου). Εμείς είχαμε την ευκαιρία να το παρακολουθήσουμε στα πλαίσια των εκδηλώσεων του Φεστιβάλ Πελοποννήσου στην πόλη της Αμαλιάδας στις 24 ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΥ 2020. 

Βραβείο Doc on Air καλύτερου πρότζεκτ στο EDN Docs in Thessaloniki του 20ού Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης (2-11 Μαρτίου 2018). 

Σκηνοθεσία: Μάικλ Νίερμαν. 

Παραγωγή: Άνσγκαρ Πόλε, 7T1 Media, με την υποστήριξη της ΕΡΤ. 

Διάρκεια: 88΄ 

Όσον αφορά τον διακηρυγμένο από τα Ηνωμένα Έθνη στόχο για την εξάλειψη της παιδικής

εργασίας έως το 2025, εννοείται ότι ο ρυθμός μείωσής της παραμένει πολύ πιο αργός από αυτόν που θα οδηγούσε στην επίτευξη αυτού του στόχου. Άλλωστε το διεθνές κοινωνικο-οικονομικό και πολιτικό σύστημα στο οποίο ζούμε ποτέ δεν τα πήγαινε καλά με αντίστοιχες ζωτικές για την ανθρωπότητα και τον πολιτισμό στοχεύσεις.  Η παιδική εργασία φαίνεται ότι θα συνεχίσει να αποτελεί φαινόμενο γερά ριζωμένο κυρίως στις κοινωνίες.  ( Για περισσότερο αναλυτιά στοιχεία βλ. στην παρακάτω διεύθυνση- Στοιχεία-σοκ για την παιδική εργασία σε όλο τον κόσμο).

Πατήστε σε αυτό το σύνδεσμο μέχρι τις 30/7/2020 για να κατεβάσετε και να δείτε ολόκληρο αυτό το συγκλονιστικό ντοκιμαντέρ.

Read More

Αστρικός χορός στην καρδιά του Γαλαξία

Αστρικός χορός στην καρδιά του Γαλαξία επιβεβαιώνει τον Αϊνστάιν… ξανά!

Διεθνής ομάδα ερευνητών, που τα τελευταία χρόνια καταγράφει προσεκτικά την τροχιά ενός άστρου γύρω από την γιγάντια μαύρη τρύπα του Γαλαξία μας, ανακοίνωσε πρόσφατα ότι το άστρο αυτό κινείται ακριβώς όπως προβλέπει η Γενική Θεωρία της Σχετικότητας (ΓΘΣ), που δημοσίευσε ο Αϊνστάιν το 1915. Τα σχετικά δεδομένα ελήφθησαν με την βοήθεια του τηλεσκοπίου VLT, που έχει εγκατασταθεί στην έρημο Ατακάμα της Χιλής από το Ευρωπαϊκό Νότιο Αστεροσκοπείο (ESO), ενώ η σχετική μελέτη δημοσιεύθηκε στις 16 Απριλίου στο επιστημονικό περιοδικό Astronomy & Astrophysics.

Ήδη από τα μέσα του 19ου αιώνα, οι αστρονόμοι γνώριζαν ότι η ελλειπτική τροχιά του πλανήτη Ερμή γύρω από τον Ήλιο δεν είναι σταθερή, αλλά περιφέρεται γύρω του, διαγράφοντας ένα μοτίβο που θυμίζει κάπως τα πέταλα μίας μαργαρίτας. Το φαινόμενο αυτό είναι γνωστό ως η μετάπτωση του περιηλίου του Ερμή.

Την εποχή εκείνη, οι περισσότεροι αστρονόμοι θεωρούσαν ότι η παράξενη αυτή τροχιά του Ερμή οφειλόταν στις συνδυασμένες βαρυτικές αλληλεπιδράσεις των υπόλοιπων πλανητών του Ηλιακού μας συστήματος. Ο Γάλλος μαθηματικός Urbain Le Verrier (1811–1877), όμως, γνωστότερος για την μαθηματική πρόβλεψη της ύπαρξης του πλανήτη που αργότερα ονομάστηκε Ποσειδώνας, απέδειξε ότι οι αλληλεπιδράσεις αυτές δεν αρκούσαν προκειμένου να δικαιολογήσουν το σύνολο της μετάπτωσης του Ερμή. Δύο ήταν οι πιθανές λύσεις της αναντιστοιχίας αυτής: είτε οι παρατηρούμενες τροχιακές διακυμάνσεις του Ερμή οφείλονταν στην βαρυτική έλξη ενός άγνωστου ως τότε ουράνιου σώματος, είτε οι γνώσεις μας για την βαρύτητα ήταν ελλιπείς.

Εντέλει, χρησιμοποιώντας την ΓΘΣ που είχε μόλις διατυπώσει, ο Αϊνστάιν απέδειξε το 1915 ότι η λύση του μυστηρίου δεν ήταν η βαρυτική επιρροή ενός άγνωστου πλανήτη, αλλά η ελλιπής κατανόηση της βαρύτητας στο πιο θεμελιώδες επίπεδο. Πραγματικά, ο πρώτος θρίαμβος της νέας αυτής θεωρίας του Αϊνστάιν για την βαρύτητα ήταν η εντυπωσιακής ακρίβειας θεωρητική πρόβλεψη αυτής ακριβώς της μετάπτωσης του περιηλίου του Ερμή, που η Νευτώνεια φυσική αδυνατούσε να ερμηνεύσει.

Εκατό και πλέον χρόνια αργότερα, το ίδιο αυτό φαινόμενο παρατηρήθηκε και στην καρδιά του Γαλαξία μας. Σ’ αυτή την περίπτωση όμως, η μετάπτωση δεν αφορούσε σε κάποιον μακρινό εξωπλανήτη που περιφέρεται γύρω από κάποιο άστρο, αλλά σε ένα άστρο που περιφέρεται γύρω από την κεντρική μαύρη τρύπα του Γαλαξία μας. Όπως δήλωσε σχετικά ο Reinhard Genzel, διευθυντής του Ινστιτούτου Εξωγήινης Φυσικής Max Planck (MPE) στην Γερμανία και αρχιτέκτονας του πολυετούς ερευνητικού προγράμματος που οδήγησε στο σπουδαίο αυτό αποτέλεσμα, «ανιχνεύσαμε το ίδιο ακριβώς φαινόμενο στην κίνηση ενός άστρου που περιφέρεται γύρω από την συμπαγή ραδιοπηγή Τοξότης Α* στο κέντρο του Γαλαξία μας. Το μεγάλο αυτό παρατηρησιακό επίτευγμα ενισχύει τις αποδείξεις ότι ο Τοξότης Α* είναι μία υπερμεγέθης μαύρη τρύπα με μάζα 4 εκατ. φορές μεγαλύτερη από αυτήν του Ήλιου».

Τοξότης Α

Περίπου 26.000 έτη φωτός μακριά από τον Ήλιο, ο Τοξότης Α* και το πυκνό αστρικό σμήνος που τον περιβάλλει, παρέχουν στους αστρονόμους ένα μοναδικό εργαστήριο, με την βοήθεια του οποίου μπορούν να ελέγξουν συγκεκριμένες προβλέψεις της ΓΘΣ σε ένα εν πολλοίς ανεξερεύνητο, αλλά σίγουρα ακραίο περιβάλλον βαρύτητας. Πραγματικά, το άστρο του σμήνους με την κωδική ονομασία S2, που ολοκληρώνει μία τροχιά γύρω από την γιγάντια μαύρη τρύπα του Γαλαξία μας σε 16 χρόνια, έφτασε στο πλησιέστερο σημείο της τροχιάς του γύρω της (σε απόσταση μόλις 120 φορές μεγαλύτερη από την μέση απόσταση της Γης από τον Ήλιο) μόλις πέρυσι, κινούμενο με ταχύτητα που αγγίζει τα 8.000 km/s. Εάν η κλασική, Νευτώνεια θεώρηση της βαρύτητας ήταν σωστή, το S2 θα συνέχιζε να κινείται ακριβώς πάνω στην ίδια τροχιά που είχε μόλις ολοκληρώσει. Αυτό που παρατηρήθηκε, ωστόσο, ήταν διαφορετικό: το S2 συνέχισε να κινείται σε μία τροχιά ανεπαίσθητα μετατοπισμένη σε σχέση με την προηγούμενη, έτσι ώστε σε βάθος χρόνου να διαγράφει το χαρακτηριστικό μοτίβο της εικόνας που παραθέτουμε, όπως δηλαδή προβλέπει η ΓΘΣ. «Παρακολουθώντας την τροχιά του άστρου για περισσότερες από δυόμισι δεκαετίες, οι εκπληκτικής ακρίβειας μετρήσεις μας ανιχνεύουν πέραν πάσης αμφιβολίας την μετάπτωση της τροχιάς του S2 γύρω από τον Τοξότη*», λέει σχετικά ο Stefan Gillessen, ερευνητής του MPE και επικεφαλής της ανάλυσης των σχετικών δεδομένων.

Όπως, δηλαδή, συμβαίνει με την τροχιά του Ερμή γύρω από τον Ήλιο, η μετάπτωση του άστρου S2 μετατοπίζει ανεπαίσθητα την θέση του πλησιέστερου σημείου της τροχιάς του γύρω από την γιγάντια μαύρη τρύπα του Γαλαξία μας, έτσι ώστε η επόμενη τροχιά του να είναι ελάχιστα διαφορετική από την προηγούμενη κ.ο.κ., σχηματίζοντας το χαρακτηριστικό σχήμα της ροζέτας που έχουν οι μαργαρίτες. Οι τελευταίες αυτές μετρήσεις βρίσκονται σε εκπληκτική συμφωνία με την αντίστοιχη θεωρητική πρόβλεψη που γίνεται στο πλαίσιο της ΓΘΣ, ενώ το φαινόμενο αυτό που είναι γνωστό ως η μετάπτωση Schwarzschild, δεν είχε ποτέ έως τώρα παρατηρηθεί σε ένα άστρο που περιφέρεται γύρω από μία υπερμεγέθη μαύρη τρύπα.

Όπως, μάλιστα, υποστηρίζουν πολλοί αστροφυσικοί, με τα τηλεσκόπια νέας γενιάς που ήδη κατασκευάζονται, θα κατορθώσουν να παρακολουθήσουν την τροχιά και άλλων άστρων, τα οποία βρίσκονται σε ακόμη μικρότερες αποστάσεις από την κεντρική μαύρη τρύπα του Γαλαξία μας. Όπως εξηγεί και ο Andreas Eckart από το Πανεπιστήμιο της Κολωνίας και ένας από τους επικεφαλής επιστήμονες της σχετικής έρευνας, «εάν είμαστε τυχεροί, μπορεί να εντοπίσουμε άστρα τα οποία θα βρίσκονται σε τόσο μικρές αποστάσεις από την γαλαξιακή μαύρη τρύπα, που θα “αισθάνονται” την περιστροφή της», γεγονός που θα τους επιτρέψει να μετρήσουν με ακρίβεια την ιδιοπεριστροφή και την μάζα της. «Αυτό θα μπορούσε να είναι ένα τελείως διαφορετικό επίπεδο ελέγχου θεωρίας της σχετικότητας», καταλήγει ο Eckart.

Κομβικό ρόλο στην προσπάθεια αυτή αναμένεται να διαδραματίσει το Εξαιρετικά Μεγάλο Τηλεσκόπιο της Ευρώπης E-ELT (European Extremely Large Telescope), το οποίο θα «βλέπει» στο οπτικό και στο εγγύς υπέρυθρο τμήμα του ηλεκτρομαγνητικού φάσματος και το οποίο θα έχει διάμετρο κύριου κατόπτρου 40 m. Με την έναρξη της λειτουργίας του, το E-ELT αναμένεται να συμβάλει, όσο κανένα άλλο οπτικό τηλεσκόπιο, στη διερεύνηση των μεγάλων αστροφυσικών και κοσμολογικών ερωτημάτων, που εξακολουθούν να παραμένουν αναπάντητα. Το πρώτο βήμα για την κατασκευή του νέου αυτού τηλεσκοπίου πραγματοποιήθηκε το 2014, με μία ελεγχόμενη έκρηξη στην κορυφή του όρους Armazones, στην έρημο Atacama της Χιλής, που ήταν απαραίτητη για την διαμόρφωση της ευρύτερης έκτασης, στην οποία θα εγκατασταθεί. Οι πρώτες παρατηρήσεις του, 

όμως, δεν αναμένονται νωρίτερα από το 2025.

Πηγές: https://www.eso.org/public/news/eso2006/

Read More