Τρία νέα βιβλία σε δύσκολες εποχές

Γράφει ο Γιώργος Γιαννόπουλος.

Tρία βιβλία που κοσμούν, μαζί με άλλα, την βιβλιοθήκη του ΕΝΕΚΕΝ.

Την ζοφερή περίοδο της πανδημίας, με το δυστοπικό μέλλον που επιδιώκουν για τις κοινωνίες και τους λαούς οι δυνάστες του κεφαλαίου, επειδή φοβούνται την γενικευμένη τους εξέγερση που αυτή την φορά θα έχει παγκόσμιο χαρακτήρα, παρακάμπτοντας την φλυαρία, την απογοήτευση, την αίσθηση ματαίωσης και τον αποπροσανατολισμό της εικονικής «πραγματικότητας» του διαδικτύου επιλέξαμε να εκδώσουμε έργα σημαντικών στοχαστών και κοινωνικών αγωνιστών ο βίος και το έργο των οποίων είναι« γεμάτος απελευθερωτικά οράματα και νόημα». Τα βιβλία που κοσμούν, μαζί με άλλα, την βιβλιοθήκη του ΕΝΕΚΕΝ είναι:

1905

Το 1905, βιβλίο του Λέοντα Τρότσκι, κυκλοφορεί για πρώτη φορά φορά στην ελληνική γλώσσα. Πρόκειται για ένα εμβληματικό έργο του μεγάλου επαναστάτη και θεωρητικού που περιγράφει στην γέννησή του το φαινόμενο των σύγχρονων μεγάλων επαναστάσεων που θα αλλάξουν την παγκόσμια ιστορία. Ο Τρότσκι που σε ηλικία 25 ετών εκλέχτηκε στο προεδρείο του σοβιέτ της τότε Πετρούπολης, ενός δημοκρατικού, πολυφωνικού και πολυκομματικού επαναστατικού θεσμού, απέδειξε όχι μόνον ότι στην επανάσταση η νεολαία αποκαλύπτει τον βαθύτατα δημιουργικό και προοδευτικό της χαρακτήρα, που σαν δροσερό αεράκι έρχεται να αναζωογονήσει την κοινωνική πραγματικότητα, αλλά κι ότι οι μεγάλες κοινωνικές και λυτρωτικές αλλαγές υλοποιούνται με την μαζική είσοδο και συμμετοχή των μαζών στην οικονομική, κοινωνική, πολιτική και πολιτισμική πραγματικότητα. Με την εξαίρετη γραφίδα του ο Τρότσκι παρατηρεί: «Να ένας νεαρός που είδε το πρόσωπο του θανάτου: τα μαλλιά του άσπρισαν αυτοστιγμεί. Να ένα δεκάχρονο αγόρι που παραφρόνησε από τα ακρωτηριασμένα πτώματα των γονιών του. Να ένας στρατιωτικός γιατρός που πέρασε όλα τα μαρτύρια της πολιορκίας του Πορτ Άρθουρ, αλλά που ανίκανος να αντέξει λίγες ώρες στο πογκρόμ της Οδησσού βυθίστηκε στην αιώνια νύχτα της παράνοιας. Ο Θεός να σώζει τον Τσάρο! Τα θύματα, αιματοβαμμένα, καψαλισμένα, αλλόφρονα, ψάχνουν ακόμη σωτηρία μέσα στον εφιάλτη. Μερικά φοράνε τα ματωμένα ρούχα ανθρώπων ήδη νεκρών, ξαπλώνουν σ’ έναν σωρό πτωμάτων και κρύβονται εκεί για μια ολόκληρη μέρα, για δύο ή τρεις μέρες... Άλλα πέφτουν στα γόνατα μπροστά στους αξιωματικούς, τους αστυνομικούς, τον εισβολέα, τείνουν τα χέρια τους, σέρνονται στη σκόνη, φιλούν τις μπότες των στρατιωτών, ικετεύουν για έλεος. Σε απάντηση ακούνε μόνο το μεθυσμένο γέλιο: «Ήθελες ελευθερία; Να, κοίτα, αυτή είναι».

Σε αυτές τις λέξεις συμπυκνώνεται όλη η καταχθόνια ηθική της τακτικής του πογκρόμ. Ο αλήτης του ξενώνα, μπουκωμένος με αίμα, βιάζεται να προχωρήσει παραπέρα. Είναι ικανός για τα πάντα, τολμά τα πάντα, είναι βασιλιάς. Ο Λευκός Τσάρος τού έχει επιτρέψει τα πάντα: να ζήσει ο Λευκός Τσάρος! Κι ο αλήτης δεν σφάλει. Δεν είναι κανείς άλλος παρά ο αυτοκράτορας πασών των Ρωσιών, ο ανώτατος προστάτης αυτής της ημι-επίσημης συμμορίας πογκρομιστών και κλεφτών, της συμπλεγμένης με την επίσημη γραφειοκρατία, που μπορεί να συγκαταλέγει στις τάξεις της πάνω από εκατό μείζονες τοπικούς αξιωματούχους, και της οποίας το επιτελείο ανήκει στην αυλική καμαρίλα. Νωθρός στη σκέψη και φοβισμένος, μια πανίσχυρη μηδαμινότητα, θύμα προκαταλήψεων αντάξιων ενός Εσκιμώου, με το βασιλικό αίμα στις φλέβες του δηλητηριασμένο απ’ τις φαυλότητες πολλών γενεών, ο Νικόλαος Ρομανόφ, όπως πολλοί του επαγγέλματός του, συνδυάζει τον βρομερό αισθησιασμό με την απαθή βαναυσότητα...»

Διαλεκτική, Αλήθεια, Πράξη

Το βιβλίο του Κάρελ Κοσίκ, Διαλεκτική, Αλήθεια, Πράξη συγκεντρώνει μια σειρά δοκιμίων του «πολύ σημαντικού Τσέχου φιλόσοφου», όπως σημειώνει στην εκτενή και διαφωτιστική εισαγωγή του βιβλίου ο μεταφραστής και δοκιμιογράφος Μάριος Δαρβίρας, που μετέφρασε από την τσεχική για πρώτη φορά στην ελληνική γλώσσα τα δοκίμια του σπουδαίου αυτού στοχαστή. Γράφει ο Κοσίκ: «Ο άνθρωπος και μόνον ο άνθρωπος πραγματοποιεί τον εαυτό του στην ιστορία. Κατά συνέπεια, η ιστορία δεν είναι τραγική, αλλά το τραγικό είναι στην ιστορία, δεν είναι παράλογη, αλλά το παράλογο αναδύεται στην ιστορία. Δεν είναι σκληρή, αλλά οι σκληρές πράξεις διαπράττονται στην ιστορία. Δεν είναι γελοία, αλλά το κωμικό ξεδιπλώνεται στην ιστορία. Τα ιστορικά στάδια διαχέονται το ένα το άλλο με κάποια τάξη και σύμφωνα με συγκεκριμένους νόμους, αλλά ποτέ δεν φτάνουν σε μια οριστική κορύφωση ή ένα αποκαλυπτικό τέλος. Καμία ιστορική εποχή δεν είναι μόνο μια μετάβαση σε μια άλλη φάση, ούτε βρίσκεται ποτέ αποκλειστικά «σε άμεση σχέση με τον Θεό». Σε κάθε εποχή οι τρεις διαστάσεις του χρόνου επικαλύπτονται. Εξαιτίας των προϋποθέσεών της, κάθε εποχή συνδέεται με το παρελθόν, οι συνέπειές της επεκτείνονται στο μέλλον και η δομή της εδράζεται σταθερά στο παρόν.

Η θεμελιώδης προϋπόθεση της ιστορίας είναι η δημιουργία της από τους ανθρώπους. Η δεύτερη βασική προϋπόθεση είναι η αναγκαιότητα της συνέχειας αυτής της διαδικασίας. Η ιστορία είναι δυνατή μόνο επειδή ο άνθρωπος δεν ξεκινά ποτέ από την αρχή, αλλά συνδέεται με την εργασία και τα αποτελέσματα των προηγούμενων γενεών. Εάν η ανθρωπότητα έπρεπε κάθε φορά να ξεκινάει από την αρχή και αν κάθε προσπάθεια ήταν χωρίς προϋποθέσεις, η ανθρωπότητα δεν θα μπορούσε ποτέ να πραγματοποιήσει καποιο βήμα προς τα εμπρός και η ύπαρξη της ανθρωπότητας θα περιοριζόταν σε περιοδικές επαναλήψεις αρχών και απόλυτων εσχάτων». Κι όπως παρατηρεί ο Δαρβίρας: «Ο Βάλτερ Μπένγιαμιν, κάπου στα μέσα της δεκαετίας του ’40 είχε κάνει μια καίρια επισήμανση για τον Φραντς Κάφκα, χωρίς να έχει υπ’ όψιν του το σχετικό υλικό με τα νεανικά έργα του. Κάποια στιγμή λοιπόν, εκείνη την εποχή, είχε πει με νόημα: «Ο Κάφκα είναι ανεξάντλητος στο να αναπαριστά τη χειρονομία. Αλλά αυτό δεν γίνεται χωρίς να προϋπάρξει η έκπληξη. Από τη χειρονομία του ανθρώπου αφαιρεί το ξεπερασμένο της νόημα και την κάνει αντικείμενο στοχασμών χωρίς τέλος». Πιστεύουμε πως δεν κάνουμε λάθος να ισχυριστούμε πως η παραπάνω επισήμανση για το έργο του Γερμανο-εβραίου συγγραφέα από την Πράγα, ισχύει στο ακέραιο, αυτή τη φορά όμως, για τη φιλοσοφική παρακαταθήκη του σημαντικού συμπολίτη του»...

Πολιτισμός και Επανάσταση

Το τρίτο βιβλίο από τις εκδόσεις ΕΝΕΚΕΝ είναι του Michael Löwy με τίτλο Πολιτισμός και Επανάσταση. Το βιβλίο συγκεντρώνει μια σειρά δοκιμίων χαρακτηριστικών του εύρους και το βάθος της σκέψης ενός από τους πιο σημαντικούς σύγχρονους στοχαστές της εποχής μας.

Γράφει ο Löwy στον πρόλογο του βιβλίου: «Με μια γρήγορη ματιά στα περιεχόμενα του βιβλίου υπάρχει ο κίνδυνος να δημιουργηθεί έκπληξη... Η κύρια εντύπωση είναι ότι πρόκειται για μια πραγματική διασπορά. Το σύνολο είναι ετερόκλητο, διασκορπισμένο, κομματιασμένο. Η διασπορά δεν είναι μόνο γεωγραφική ―Κεντρική Ευρώπη, Λατινική Αμερική, Γαλλία― αλλά επίσης θεματική και επιστημονική. Γίνονται φυσικά αναφορές στον Μαρξ, αλλά και στον Αντόρνο, στον Βάλτερ Μπένγιαμιν, στον Ερνέστ Μαντέλ μεταξύ πολλών άλλων. Τα θέματα κινούνται από τον ρομαντισμό στον οικο-σοσιαλισμό, περνώντας από το θρησκευτικό φαινόμενο, τη θεωρία του μυθιστορήματος, τον φασισμό και άλλα... Υπάρχει ένα καθοδηγητικό νήμα σ’ αυτή την Καπερναούμ; Αναμφισβήτητα πρόκειται για τον Μαρξ και την ιδέα της επανάστασης...» για να συμπληρώσει: «Οι μεγάλοι αγώνες στην εποχή μας διεξάγονται αναπόσπαστα στο πεδίο του πολιτισμού και της πολιτικής. Αγώνες ενάντια στην επονείδιστη κυρίαρχη αστική τάξη, ενάντια στη Λερναία Ύδρα του νεοφιλελευθερισμού, με τα χιλιάδες σαρκοβόρα κεφάλια, ενάντια στην αναβίωση στον 21ο αιώνα νέων μορφών του αποκρουστικού τέρατος του φασισμού, ενάντια στην καταστροφή του κοινού οίκου όλων μας, που είναι η Φύση, από αυτό το δομικά διεστραμμένο σύστημα που είναι ο καπιταλισμός.

Κάθε αγώνας στο πεδίο της μάχης, ακόμη και μικρής εμβέλειας πρέπει να υποστηριχθεί. Ξέρουμε ωστόσο ότι χωρίς την επαναστατική μεταμόρφωση της κοινωνίας τα βασικά προβλήματα θα παραμείνουν άλυτα. Όπως έλεγε ο φίλος μου Daniel Bensaid, η επανάσταση είναι ένας ηθικός ορίζοντας «χωρίς τον οποίο η βούληση μας εγκαταλείπει, το πνεύμα της αντίστασης συνθηκολογεί, η συνέπεια εξαντλείται, η παράδοση χάνεται». Ωστόσο, σε κάθε επαναστατική στρατηγική, ο αγώνας για την πολιτισμική ηγεμονία, η μάχη των ιδεών αποτελούν μια ουσιαστική διάσταση. Στη σύγκρουση αυτή όλες οι επιστήμες έχουν να παίξουν έναν ρόλο, ακόμη, πιθανόν και μια κοινωνιολογία (μαρξιστική) του πολιτισμού».

Καλή ανάγνωση και ... σας περιμένουμε...