Jan Patočka- Ένας πολύ σημαντικός φιλόσοφος

O Jan Patočka (1 Ιουνίου 1907 έως 13 Μαρτίου 1977) ήταν Τσέχος φιλόσοφος ο οποίος ένεκα της συμβολής του στη Φαινομενολογία και τη Φιλοσοφία της Ιστορίας θεωρείται ένας από τα πιο σημαντικούς φιλοσόφους του 20ου αιώνα. Έχοντας σπουδάσει στην Πράγα, το Παρίσι, το Βερολίνο και το Φράιμπουργκ, ήταν ένας από τους τελευταίους μαθητές του Edmund Husserl και του Martin Heidegger. Κατά τη διάρκεια των σπουδών του στο Freiburg διδάχθηκε επίσης από τον Eugen Fink και αναπτύχθηκε μεταξύ τους μια σχέση η οποία μετατράπηκε τελικά σε μια δια βίου φιλοσοφική φιλία.

Ο Jan Patočka και ο Eugen Fink το στην Πράγα το 1968

Στα έργα του ασχολήθηκε κυρίως με το πρόβλημα της αυθεντικού, του κόσμου-της ζωής (Lebenswelt) και τη δομή του και την θέση του ανθρώπου σε αυτόν. Ο Patočka προσπάθησε να αναπτύξει την χουσερλιανή αυτή έννοια υπό την επιρροή ορισμένων βασικών χαϊντεγκεριανών μοτίβων (π.χ. την ιστορικότητα, την τεχνικότητα, κλπ). Από την άλλη πλευρά, ωστόσο, επέκρινε τη Χαϊντεγκεριανή φιλοσοφία πως δεν ασχολείται επαρκώς με εκείνες τις βασικές δομές της ύπαρξης-στον κόσμο  (In-der-Welt-sein), που δεν είναι δραστηριότητες που αποκαλύπτουν την αλήθεια (αυτό το σημείο τον οδήγησε σε συνολική ανατίμηση του έργου της Hannah Arendt). Από αυτή τη σκοπιά διατύπωσε τη δική του θεωρία των «τριών κινήσεων της ανθρώπινης ύπαρξης»: 1) της υποδοχής, 2) της αναπαραγωγής, 3) της υπέρβασης. Ο Patočka επίσης, απέδωσε πολλά από τα έργα του Hegel ( π.χ τη Φαινομενολογία του Πνεύματος) και του Schelling στην Τσεχική. Εκτός από τα γραπτά του σχετικά με το πρόβλημα του κόσμου της ζωής ς, ο Patočka έγραψε σημαντικές ερμηνείες της ελληνικής κλασικής φιλοσοφίας , των προσωκρατικών αλλά και πολλά και διάφορα δοκίμια για την ιστορία ελληνικών ιδεών και τη σημασία τους στη διαμόρφωση της αντίληψής μας για την Ευρώπη. Συμμετείχε επίσης σε πολλές συζητήσεις για τη σύγχρονη τσεχική φιλοσοφία, την τέχνη, την ιστορία και την πολιτική.

Τα αιρετικά δοκίμια στην Ιστορία της Φιλοσοφίας (Kacířské eseje o filosofii dějin, Praha 1975), αποτελεί το τελευταίο  πόνημα του σημαντικού αυτού τσέχου φιλοσόφου, το αναλύεται με ιδιαίτερη φροντίδα στο σημαντικό βιβλίο του Jacques Derrida που τιτλοφορείται «Tο δώρο του θανάτου» (μια σημαντική  θεώρηση της θρησκείας από την πλευρά του δίάσημου Γάλλου Φιλοσόφου έως τις μέρες μας για τα όρια του ορθολογικού και της υπευθυνότητας που επιτυγχάνονται στην περίπτωση της αποδοχής του θανάτου, της θυσίας, ή της αυτοκτονίας).  Ο Ντεριντά φυσικά ήταν μόνο μια από τις πιο πρόσφατες φιλοσοφικές φυσιογνωμίες οι οποίες  συνομίλησαν επιστημονικά και έγραψαν για τη σκέψη του Jan Patočka . O Paul Ricoeur και o Roman Jakobson    (ο οποίος έγραψε τον πρόλογο αντίστοιχα και επίλογο στη γαλλική έκδοση των αιρετικών δοκιμίων ...) είναι δύο ακόμη παραδείγματα. Και όμως, από το έργο του πολύ σημαντικού αυτού φιλόσοφου του 20ου αιώνα, του φιλοσόφου της πιο θαρραλέας και έντιμης φιλοσοφικής θεματοποίησης της θυσίας στην σύγχρονη εποχή, που αφιέρωσε αυτοτελή σημαντικά έργα της ζωής του στην ελληνική φιλοσοφία  ( αναφέρουμε χαρακτηριστικά μερικά : Aristoteles, jeho předchůdci a dědicové, Praha 1964- Ο Αριστοτέλης, οι πρόδρομοι και οι κληρονόμοι του, Sókratés, Praha 1991-Ο Σωκράτης, Platón, Praha 1992- Ο Πλάτωνας, Negativní platonismus, Praha 1990- Αρνητικός Πλατωνισμός, Platon and Europe ,Stanford University Press 2002-Ο Πλάτωνας και η Ευρώπη ), και μας έδωσε πολύ σημαντικές καινοτόμες ερμηνείες σε διάλογο με τους μεγαλύτερους φιλοσόφους του 20ου αιώνα, δεν υπάρχει ούτε μια λέξη που να έχει αποδοθεί στα ελληνικά, τη γλώσσα της φιλοσοφίας, παρότι έχουν μεταφραστεί σε πολλές άλλες γλώσσες του κόσμου.

Τι να πρωτοπεί κανείς σε αυτό το σημείο για την ελληνική διανόηση εν γένει, και δειν την ακαδημαική (που παρά τις εξαιρέσεις επιβεβαιώνει κανόνες); Νομίζουμε ότι τα συμπεράσματα βγαίνουν αβίαστα από τον καθένα που θέλει η σκέψη και η συζήτηση να ανοίγει στον κόσμο, να μην κυκλοφορεί συνεχώς σε πεπατημένα μονοπάτια αλλά να αποκτά διαχρονικές και πανανθρώπινες διαστάσεις , όπως πραγματικά της αξίζει. Για τον καθένα που θέλει και έχει ανάγκη, οι δάσκαλοι,  αντί να μετατρέπονται σε κακής ποιότητας δημοσιογράφους που προσφέρουν είτε αμισθί είτε έμισθα τις υπηρεσίες τους υπηρετώντας φθηνά και ανιστόρητα ιδεολογήματα, σε πωλητές κοκαλιάρικων "αιώνιων αληθειών", σε φροντιστές,προπονητές  και μιμητές ξεφτισμένων προτύπων, σε αδιάφορους nouveux riches του "πνεύματος" και του "σώματος" των αρχών του 21ου αιώνα, πανάξια μέλη μιας κοινωνίας θεάματος, αντί λοιπόν αυτά, να  μπαίνουν μπροστά με ιδέες, με στάσεις ζωής και έργα (μια παραίνεση θα ήταν να μεταφράζουν και κανένα σημαντικό διανοητή στον ελεύθερο, γεμάτο απο εκλαικευτικές   διαλέξεις,  χρόνο τους, δεν βλάφτει),  να καθιστούν προβληματικές τις έως τώρα απαντήσεις, να μετατρέπουν την κλειστότητα σε ανοιχτότητα και στις τρεις διαστάσεις του χρόνου. Διότι είναι πολύ ρευστά τα όρια ανάμεσα στην αθωότητα και στην ενοχή αλλά πάντοτε ευδιάκριτα.  

 Μάριος Δαρβίρας 26/05/2017