Ημιμόρφωση, ένα μικρό απόσπασμα

Το ερώτημα τίθεται αμείλικτο: η μαζική εκλαΐκευση της κουλτούρας άραγε διαχέει την τέχνη ή μήπως συγχωνεύει και ουδετεροποιεί τις διάφορες μορφές και ποιότητες της μέσα σε μια ενιαία δημοσιότητα χωρίς κριτική διάσταση; Το φαινόμενο που εξελίσσεται μπροστά στα μάτια μας παρότι δυσδριάκριτο εντούτοις από μόνο του είναι συνεκτικό και συνεπές στον καταστροφικό του ρόλο. Οι μετατροπές δε και οι μετασχηματισμοί άφθονοι και συχνά αδιόρατοι. Η δυνατότητα ενός διαφωτισμού, μιας «άλλης» κουλτούρας, έβαλε στην άκρη την ουτοπία, που για κάποιο χρονικό διάστημα μόνο ως τέτοια δεν φάνταζε και πέρασε σε χίμαιρες, ιδίως χίμαιρες του παρελθόντος. Εφεξής «φιλοσοφία» έχουν μόνο οι προπονητές των ομάδων, «επαναστάσεις» κάνουν μόνο τα απορρυπαντικά, ενώ η καθεαυτό επανάσταση μετασχηματίστηκε και μετασχηματίζεται σε ενοχή. Βυθισμένοι στο χάος μιας ζοφερής και αβίωτης πραγματικότητας διεξάγουμε ατέρμονες συζήτησεις επί παντός επιστητού, χαώδεις και τις περισσότερες φορές χωρίς νόημα. Ταξιδεύοντας στο δρόμο της αυτοπραγμάτωσης, της διατύπωσης άποψης γενικής εμβέλειας που ως μοναδική πηγή έχει τις δικές μας προσωπικές εμπειρίες και σκέψεις, ξοδεύουμε άπειρους πόρους "ταξιδεύοντας" ένθεν κακείθεν μιμούμενοι τη συμπεριφορά των τουριστών, οι οποίοι έχουν την πεποίθηση πως αν επισκεφτούν για λίγες μέρες μια χώρα, έχουν και πιο έγκυρη άποψη για τους κατοίκους της, τον πολιτισμό τους, τις λατρείες, τα ιερά τους, την καθημερινότητα τους, τη ζωή τους εν γένει. Οριστικοί κάτοχοι της αλήθειας, που δεν χρειάζεται να κοπιάσουμε άλλο για τα βασικά, πολύ έχουμε μοχθήσει για αυτά, ήδη λοιπόν μας είναι γνωστά. Τώρα η επεξεργασία πρέπει να περιοριστεί μόνο στις λεπτομέρειες, στις διορθώσεις,  στο ρετουσάρισμα . Όμως το ερώτημα παραμένει και ζητάει επίμονα από κάποιους να το σκεφτούν: Τι πράγματι συμβαίνει με την αλήθεια; Eμείς κατέχουμε την αλήθεια ή αυτή εμάς; Στην ημιμόρφωση των καιρών μας υπάρχουν έντονα τα στίγματα παλιών εποχών, παλιών ενοχών, στοιχεία οικονομικής και κοινωνικά υπαγορευμένης αυτοπεριχαράκωσης στο προνόμιο ολίγων και εκλεκτών.;Eνας πραγματικά αποκρουστικός αναχρονισμός. Όμως το σοβαρότερο και το σπουδαιότερο είναι άλλο: H νέα συνενοχή, τόσο η ενεργητική υπό την έννοια της προπαγάνδισης «νέων» όμως στην ουσία γέρικων και ξεδοντιασμένων δογμάτων όσο και η παθητική, υπό την έννοια της σύμπραξης των κουρασμένων και γεμάτων στον κόσμο της πολυφωνικής χειραγώγησης.

Στην ημιμόρφωση της μαζικής κουλτούρας οι φωνές που ακούγονται τις περισσότερες φορές δεν είναι γνώμες, γνήσιες και αυθεντικές, που έχουν προέλθει από μόχθο, γνώση, επίγνωση, βίωμα για τον άλλο και με τον άλλο, αλλά μια παλιά -αν και φτιασιδωμένη- και γνώριμη ηχώ της φωνής του Λεβιάθαν της σύγχρονης εποχής, μια γνώριμη ηχώ της φωνής του Κυρίου και του κραυγαλέου παραγγέλματος του «στοιχηθείτε». Μακάριοι οι στοιχισμένοι ότι αυτών έστιν η βασιλεία των ουρανών.  Ο μεγάλος γερμανός φιλόσοφος Τ. Αντόρνο έλεγε:

«Η ημιμόρφωση δεν είναι μισή μόρφωση ή απουσία μόρφωσης ,αλλά η έχθρα απέναντι στη μόρφωση. Το μισό που ναυάγησε ,η αποτυχημένη ταύτιση,δημιουργεί το μίσος ,το φθόνο γι’ αυτό που δεν ευωδόθηκε ,τη διαστροφή. Αυτό που οι άνθρωποι στη συνέχεια κάνουν πως προτιμούν ,το ξενικό κρουστό σουξέ και το αστυνομικό μυθιστόρημα ,το φαντασμαγορικό θέαμα κι η μελοδραματική αγάπη ,τους είναι κατά βάθος το πιο ξένο κι αποκρουστικό,που δεν ανταποκρίνεται σε καμμιά άμεση εμπειρία τους. Υποτάσσονται σ’ αυτό με σφιγμένα δόντια όπως ο έφηβος που πνίγεται στην πρώτη ρουφηξιά του καπνού και φρικιά στην πρώτη γουλιά του αλκοόλ ,αλλά προχωράει μοιραία και άβουλα προς το μισητό και αναπότρεπτο.

Η ικανότητα για εμπειρία δεν αποκτιέται, αν δεν αποδομηθούν οι μηχανισμοί απώθησης ,οι ασυνείδητες αντιστάσεις που κρατούν τον άνθρωπο ανάπηρο και ανίσχυρο να εμπειραθεί ο,τιδήποτε άμεσα και ζωντανά ,ν’ αποκτήσει αυτογνωσία συνείδηση του κόσμου και θαρραλέα αντίσταση σε ό,τι τον υποδουλώνει.

Η ημιμόρφωση είναι η συλλογική πατερίτσα της ανάπηρης πλειονότητας,η διάδοση του πνεύματος και τέχνης χωρίς ζωντανή σχέση προς τη συνείδηση των ανθρώπων ,χωρίς συνέπεια για τη ζωή τους και τη δομή της κοινωνίας .Το τραγούδι μιλάει γι’ αγάπη και ειρήνη ,ενώ η δισκογραφική εταιρία ,βέβαιη για τη φενάκη ,επενδύει και στην παραγωγή όπλων ,όπως και η κρατική τηλεόραση εκπέμπει την κουλτούρα στο στρατώνα και στα μετωπικά φυλάκια .Η πολιτιστική βιομηχανία ,πιστή στην προπαγάνδα και συνεπής στην αναγκαιότητα της οικονομικής συγκέντρωσης και της τεχνικής τυποποίησης παράγει κουλτούρα γι’ αυτούς που η κουλτούρα απέκρουσε ,αλλά και στην αρκετά συγγενή κατηγορία εκείνων που ο φθόνος των πολλών αποκαλεί κουλτουριάρηδες.

«Η ημιμόρφωση είναι το χειραγωγημένο πνεύμα των αποκλεισμένων». 

Φαίνεται πως ο σημαντικός αυτός στοχαστής είχε διακρίνει κάτι θεμελιώδες όσον αφορά την κρίση της σύγχρονης προσωπικότητας...

Το παραπάνω μικρό απόσπασμα του Τ. Αντόρνο είναι από  το έργο του Θεωρία της ημιμόρφωσης.