UGC 2885: Ένας Γαλαξίας-τέρας

Ο γιγάντιος σπειροειδής γαλαξίας UGC 2885 ίσως και να είναι ο μεγαλύτερος γαλαξίας στο κοντινό μας Σύμπαν. Με διάμετρο που αγγίζει τα 500.000 έτη φωτός, δηλαδή τουλάχιστον 2,5 φορές μεγαλύτερη απ’ αυτήν του Γαλαξία μας, αλλά και με δεκαπλάσιο αριθμών άστρων, ο γίγαντας αυτός βρίσκεται 232 εκατ. έτη φωτός μακριά, στον αστερισμό του Περσέα.

Πώς όμως διογκώθηκε τόσο πολύ ο γαλαξίας αυτός;  Παρόλο που σε πολύ μεγάλες κλίμακες ο χώρος μεταξύ των γαλαξιών διαστέλλεται, γνωρίζουμε ότι σε γενικές γραμμές οι γαλαξίες συγκρούονται μεταξύ τους και ότι οι μεγαλύτεροι από αυτούς διευρύνουν την μάζα και το μέγεθός τους, αφομοιώνοντας άλλους, μικρότερους γαλαξίες, σε μία ατέρμονη διαδικασία συγκρούσεων, συγχωνεύσεων και γαλαξιακού κανιβαλισμού.

Στην διαστημική μας «γειτονιά», για παράδειγμα, ο πλησιέστερος σε μας γιγάντιος σπειροειδής γαλαξίας είναι ο γαλαξίας Ανδρομέδα, ο οποίος υπολογίζεται ότι θα συγκρουστεί και εντέλει θα συγχωνευθεί με τον Γαλαξία μας σε περίπου 4 δισ. χρόνια. Γαλαξιακές συγκρούσεις σαν κι αυτές είναι ιδιαίτερα συχνές στην εξελικτική πορεία του Σύμπαντος. Το γεγονός, μάλιστα, ότι σε σχετικά μικρές αποστάσεις η βαρυτική έλξη μεταξύ δύο ή περισσότερων γαλαξιών μπορεί τοπικά να υπερισχύει της κοσμικής διαστολής, είναι και ο βασικός λόγος που οι περισσότεροι γαλαξίες πολύ σπάνια εμφανίζονται απομονωμένοι μέσα στην απεραντοσύνη του Σύμπαντος. Πραγματικά, κάτω από την αμοιβαία βαρυτική τους έλξη συγκροτούν ομάδες και σμήνη, τα οποία περιλαμβάνουν από μερικές δεκάδες μέχρι και μερικές χιλιάδες γαλαξίες.

Για παράδειγμα, ο Γαλαξίας μας, καθώς και οι γαλαξίες της Ανδρομέδας και του Τριγώνου, είναι οι τρεις μεγαλύτεροι γαλαξίες μίας μικρής ομάδας 50 περίπου γαλαξιών, οι οποίοι κάτω από την αμοιβαία τους βαρύτητα συγκροτούν την επονομαζόμενη Τοπική Ομάδα. Πολύ μεγαλύτερο είναι το Σμήνος της Παρθένου, περίπου 54 εκατ. έτη φωτός μακριά, το οποίο ίσως να περιλαμβάνει ακόμη και 2000 γαλαξίες. Το σμήνος αυτό βρίσκεται στον πυρήνα μίας πολύ μεγαλύτερης δομής, που ονομάζεται Τοπικό Υπερσμήνος και αποτελείται από τουλάχιστον 100 ομάδες και σμήνη γαλαξιών, που περιλαμβάνουν και την Τοπική Ομάδα.

Επομένως, πώς μεγάλωσε τόσο πολύ αυτός ο γαλαξίας; Συγχώνευε άραγε σε βάθος χρόνου άλλους μικρότερους γαλαξίες ή απλά απορροφούσε με την βαρυτική του έλξη αέρια από τον μεσογαλαξιακό χώρο σε μία εξίσου αργή και μακραίωνη διαδικασία; Με δεδομένο ότι ο γαλαξίας αυτός βρίσκεται σε μία σχετικά απομονωμένη περιοχή του Διαστήματος, όπου δεν υπάρχουν άλλοι γαλαξίες, οι αστρονόμοι πιθανολογούν ότι η απάντηση είναι η δεύτερη. Η οριστική απάντηση, ωστόσο, θα δοθεί μόνο με την συστηματική παρατήρηση του εκπληκτικού αυτού γαλαξία. Για τον σκοπό αυτό, ο αστρονόμος Benne Holwerda από το Πανεπιστήμιο Louisville στο Κεντάκι και οι συνεργάτες του χρησιμοποιούν ήδη το διαστημικό τηλεσκόπιο Hubble, προκειμένου να καταμετρήσουν τον αριθμό των σφαιρωτών σμηνών που περιφέρονται γύρω του.

Τα σφαιρωτά σμήνη είναι αστρικά σμήνη, τα οποία απαρτίζονται από μερικές δεκάδες χιλιάδες έως και μερικά εκατομμύρια άστρα μεγάλης ηλικίας, συνωστισμένα κάτω από την αμοιβαία βαρυτική τους έλξη σε μία σφαιρική περιοχή, που συνήθως δεν υπερβαίνει τα 150 έτη φωτός. Τα σφαιρωτά σμήνη κατανέμονται με σφαιρικό περίπου τρόπο στην γαλαξιακή άλω που περιβάλλει τον κάθε γαλαξία. Επειδή, μάλιστα, περιλαμβάνουν τόσα πολλά άστρα, η βαρυτική έλξη που αναπτύσσεται μεταξύ τους είναι αρκετά ισχυρή, διασφαλίζοντας έτσι τη συνοχή τους για δισεκατομμύρια χρόνια.

Εάν, λοιπόν, ο UGC 2885 διεύρυνε την μάζα και το μέγεθός του απλά και μόνο απορροφώντας μεσογαλαξιακά αέρια, θα εμπεριέχει έναν συγκεκριμένο, αλλά σχετικά μικρό αριθμό από σφαιρωτά σμήνη. Εάν, αντιθέτως, οι τεράστιες διαστάσεις του γαλαξία αυτού οφείλονται σε αλλεπάλληλα επεισόδια γαλαξιακού κανιβαλισμού, τότε θα πρέπει να περιβάλλεται από πολλά περισσότερα σφαιρωτά σμήνη, τα οποία αιχμαλώτισε από όλους τους μικρότερους γαλαξίες που αφομοίωσε. Η ανάλυση των σχετικών δεδομένων δεν έχει ακόμη ολοκληρωθεί, πιθανότατα όμως να γνωρίζουμε την απάντηση σχετικά σύντομα.

Η εκπληκτική αυτή φωτογραφία δόθηκε στην δημοσιότητα από την NASA και τον ESA στις 6 Ιανουαρίου, με αφορμή την 30ή επέτειο (στις 24 Απριλίου) από την εκτόξευση του γερασμένου, αλλά θρυλικού πλέον διαστημικού τηλεσκοπίου Hubble. Εκτός από τον γαλαξία UGC 2885, στην φωτογραφία αυτή απεικονίζονται και αρκετά άστρα του Γαλαξία μας, με χαρακτηριστικότερο παράδειγμα αυτή την υπέρλαμπρη φωτεινή πηγή στον δίσκο του γαλαξία, που θυμίζει κάπως μία έκρηξη σουπερνόβα. Στην πραγματικότητα πρόκειται για ένα άστρο του Γαλαξία μας, το οποίο βρίσκεται σε απόσταση μόλις 2.500 ετών φωτός από την Γη και το οποίο παρεμβάλλεται τυχαία ανάμεσα στο τηλεσκόπιο και τον γαλαξία της φωτογραφίας. Πιθανότατα είναι ένα άστρο παρόμοιο, αλλά μεγαλύτερης ηλικίας από τον Ήλιο, καθώς το υδρογόνο στον πυρήνα του πρέπει να εξαντλείται [φωτογρ. NASA, ESA, and B. Holwerda (University of Louisville)].

πηγή: https://www.eef.edu.gr/el/arthra/galaksias-teras/

Read More

Ο Ναός του θεού Απόλλωνα στα Δίδυμα

Ο ΝΑΟΣ ΤΟΥ ΘΕΟΥ ΑΠΟΛΛΩΝΟΣ

ΣΤΑ ΔΙΔΥΜΑ ΤΗΣ ΜΙΚΡΑΣ ΑΣΙΑΣ

Ο Θεός Απόλλων είχε ένα μεγαλειώδες και πανάρχαιο Ιερό και Μαντείο στα Δίδυμα, στις ακτές της Μικράς Ασίας, λίγα χιλιόμετρα νότια από την Ελληνική πόλη της Μιλήτου. Αρχικά το Ιερό δεν ήταν τίποτε περισσότερο από μία Ιερά Πηγή, ένα άλσος με θαμνόδεντρα δάφνης, έναν απλό βωμό και έναν μικρό Ναό για την στέγαση των λατρευτικών σκευών, των αγαλμάτων και των αφιερωμάτων. Μία καλοφτιαγμένη Ιερά Οδός ένωνε τέλος το Ιερό τόσο με την ακτή όσο και με την πόλη της Μιλήτου. Ο Αιγύπτιος Φαραώ Νεκώ και ο Λυδός βασιλιάς Κροίσος υπήρξαν δύο από τις πολλές προσωπικότητες της αρχαιότητος που τίμησαν το Ιερό των Διδύμων με γενναίες δωρεές, επιβεβαιώνοντας έτσι ιστορικά την μεγάλη του σπουδαιότητα για όλον τον τότε γνωστό Αρχαίο Κόσμο, μία σπουδαιότητα ισάξια κατά πολλούς σημερινούς συγγραφείς με εκείνη του ελλαδικού Μαντείου των Δελφών.

Τον 6ο αιώνα πριν την απαρχή του χριστιανικού τρόπου χρονολογήσεως, στο άλσος των Διδύμων κτίστηκε ένας μεγαλοπρεπής Ναός. Ελάχιστα πράγματα γνωρίζουμε ωστόσο σήμερα γι’ αυτόν, και αυτό επειδή ο νεώτερος Ναός που θα κτιστεί εκεί επί Μακεδονοκρατίας, θα θεμελιωθεί ακριβώς επάνω στο σημείο που έστεκε ο αρχικός. Γνωρίζουμε ωστόσο, ότι έφερε πλούσιο διάκοσμο και ότι δίπλα του υπήρχε μεγαλειώδης υπαίθριος βωμός και υπόστεγο για την άνετη παραμονή των επισκεπτών. Πολλά επίσης ευμεγέθη φαλλικά γλυπτά βρίσκονταν τοποθετημένα κατά μήκος των δύο τμημάτων της Ιεράς Οδού.

Τον 5ο αιώνα π.α.χ.χ. οι Ελληνικές πόλεις της Μικράς Ασίας, όπως άλλωστε και τα άλλα έθνη, Μήδοι, Φρύγες, Λυδοί κ.λ.π., έγιναν φόρου υποτελείς της μεγάλης Περσικής Αυτοκρατορίας. Η αντίσταση των Ελλήνων της Μιλήτου τιμωρήθηκε σκληρά από τους Πέρσες και, ανάμεσα σε πολλές άλλες καταστροφές, υπέστη σημαντική φθορά το Ιερό του Απόλλωνος, ενώ μετεφέρθη ως πολεμικό τρόπαιο στα Εκβάτανα, και συγκεκριμένα στο ανάκτορο του βασιλιά Δαρείου, το λατρευτικό χάλκινο άγαλμα του Θεού.

Περίπου ενάμιση αιώνα αργότερα η Περσική Αυτοκρατορία κατέρρευσε μπροστά στις σάρισες των Μακεδόνων του Αλεξάνδρου. Στην απελευθερωμένη Μίλητο, σε συνδυασμό με την επιστροφή από τα Εκβάτανα του λατρευτικού αγάλματος του Θεού Απόλλωνος από τον Σέλευκο τον Α, αποφασίστηκε επίσης η άμεση επαναλειτουργία του Ιερού των Διδύμων και η ανοικοδόμησή του επάνω σε σχέδια των αρχιτεκτόνων Παιονίου και Δάφνη, εκ των οποίων ο πρώτος είχε σχεδιάσει και τον νεώτερο κολοσσιαίο Ναό της Θεάς Αρτέμιδος στην Έφεσσο. Μόνο που ο Ναός των Διδύμων, του οποίου η κατασκευή τελείωσε πιθανόν κάπου κοντά στο 300 π.α.χ.χ. αν και οι συνεχείς προσθήκες και τελειοποιήσεις του συνεχίζονταν για 4 ακόμα αιώνες (!), υπήρξε μεγαλύτερος από εκείνον της Εφέσσου και ένας από τους καλύτερους που κατασκευάστηκαν ποτέ στον Ελληνικό Κόσμο. Μιλάμε για έναν Ναό διαστάσεων 51,13 Χ 109,34 μ. με 10 + 10 προσόψιους και 19 + 19 πλευρικούς κίονες.

Κατά το σχήμα υπήρξε ένας μάλλον ασυνήθιστος Ναός. Αν και ήταν κανονικός δίπτερος, ο αχανής σηκός του, περιτριγυρισμένος από 120 ιωνικούς κίονες, ήταν υπαίθριος, σαν μία μεγάλη εσωτερική αυλή. Εκεί έστεκε και ένα μικρότερο οικοδόμημα ιωνικού ρυθμού και διαστάσεων 8, 24 Χ 14, 23 μ. με τετράστηλο πρόστοο. Η μνημειώδης είσοδος του πρόναου βρισκόταν υψωμένη κατά 1, 5 μέτρο, μετατρέποντας έτσι την εκεί πόρτα ουσιαστικά σε είσοδο ενός μεγάλου βάθρου, την οροφή του οποίου στήριζαν δύο πανύψηλοι κορινθιακοί κίονες και του οποίου βάθρου η χρησιμότητα εικάζεται σήμερα πως είχε να κάνει με την αναγγελία των χρησμών. Το βάθρο – πρόναος συνδεόταν τέλος απευθείας με τον σηκό, με μία πλατιά κλίμακα 24 σκαλοπατιών πλάτους 15 μ. Η πραγματική είσοδος των επισκεπτών στον υπαίθριο σηκό δεν γινόταν ωστόσο από εκεί, αλλά από 2 μικρότερες πλαϊνές θύρες και διαδρόμους.    

Ο σηκός ήταν όπως είπαμε υπαίθριος, ξέσκεπος, ανοικτός στα «όμματα του ουρανού», ενώ το δάπεδό του που πλακοστρώθηκε μόλις επί Ρωμαιοκρατίας, βρισκόταν κατά τι χαμηλότερα από το επίπεδο του περιβάλλοντος οικοδομήματος. Στο μικρότερο, ιωνικού ρυθμού, ναϊδριο που ήδη αναφέραμε, φυλασσόταν το λατρευτικό άγαλμα του Θεού και κάποιοι πιστεύουν ότι σε εκείνο ακριβώς το σημείο έστεκε το αρχικό Μαντείο με την Ιερά Πηγή. Ο Στράβων αναφέρει ότι ακόμα και επί των ημερών του υπήρχε μέσα στον υπαίθριο σηκό συστοιχία θαμνοδέντρων δάφνης.

Επί Ρωμαιοκρατίας, το Μαντείο στα Δίδυμα γνώρισε καιρούς πολύ μεγάλης ακμής και σε κάποιες περιόδους ξεπέρασε σε αίγλη και φήμη ακόμα και εκείνο το πανάρχαιο των Δελφών. Προς τιμήν του Θεού Απόλλωνος «Διδυμαίου» καθιερώθηκαν μάλιστα και τακτικοί αθλητικοί αγώνες, τα λεγόμενα «Διδυμαία». Η ακμή όμως του Μαντείου τερματίσθηκε βάναυσα λίγους αιώνες αργότερα, επί του αυτοκράτορος Κωνσταντίνου.

Στις αρχές του 4ου αιώνος λοιπόν, ο Κωνσταντίνος συγκρούστηκε για τον θρόνο με τον ανταγωνιστή του Λικίνιο. Ήδη προ πολλού, επί αυτοκράτορος Αυρηλιανού, το Ελληνικό Δωδεκάθεο είχε αποκηρυχθεί από τον θρόνο της Ρώμης, σε μία εναγώνια προσπάθεια των «επί γης Θεών» του Καπιτωλίου να συνενώσουν τεχνητά τους υπηκόους τής καταρρέουσας Αυτοκρατορίας του 3ου αιώνος. Η απελπισμένη πράξη της κατεπείγουσας παραχώρησης του δικαιώματος του Ρωμαίου πολίτη σε κάθε υπήκοο της Αυτοκρατορίας από τον αυτοκράτορα Καρακάλλα δεν είχε βοηθήσει στο παραμικρό, και έτσι παίχθηκε το πονηρό χαρτί της Θρησκείας. Οι παραδοσιακή λατρεία των Ελληνορωμαϊκών Θεών αντικαταστάθηκε λοιπόν από τον Αυρηλιανό με την «στρατιωτική» ηλιολατρία του Θεού Μίθρα. Όταν λοιπόν ο –ακόμα μιθραϊστής, αλλά έχοντας ήδη προσεταιριστεί τους χριστιανούς- Κωνσταντίνος συγκρούστηκε με τον Λικίνιο για τον αυτοκρατορικό θρόνο, ο τελευταίος προσπάθησε να προσεταιριστεί τους Έλληνες και κατόρθωσε να πάρει υποστηρικτική δήλωση από το ιερό των Διδύμων, όταν υποσχέθηκε παλινόρθωση των παραδοσιακών Θεών. Όταν όμως ο Λικίνιος ηττήθηκε, ο Κωνσταντίνος διέταξε την δήμευση της περιουσίας του Ιερού του Θεού Απόλλωνος και την σύλληψη όλου του εκεί προσωπικού, τους οποίους θανάτωσε όλους με φρικτά βασανιστήρια.

Λίγο αργότερα, το έρημο Ιερό λεηλατήθηκε και καταστράφηκε.Πολλούς αιώνες αργότερα, γύρω στο έτος 1493, το μεγαλύτερο τμήμα των έρημων και ρημαγμένων οικοδομημάτων του Μαντείου των Διδύμων κατέρρευσε από έναν μεγάλο σεισμό. Μόνο μερικοί κίονες και κάποια τμήματα από τους τοίχους του σηκού παρέμειναν όρθια, όπως και –παραδόξως- τα περισσότερα από τα φαλλικά αγάλματα της Ιεράς Οδού. Ωστόσο, αν και αναφέρεται ότι αυτά έστεκαν εκεί τουλάχιστον έως και το 1821, καταστράφηκαν και αυτά με την σειρά τους και μόνον ελάχιστα έτυχε να διασωθούν και να δουν το φως του 20ου αιώνα, φιλοξενούμενα σε διάφορα Μουσεία της Ευρώπης. Ο αρχαιολογικός χώρος των Διδύμων ανασκάφτηκε συστηματικά από δυτικούς αρχαιολόγους με εργασίες που ξεκίνησαν το έτος 1906.

Τμήμα δημοσίευσης από το περιοδικό "Διιπετές", τεύχος 4, 1993

Read More