Μητριαρχία και Ορέστεια του Αισχύλου

Γιατί ο Φρίνριχ Ένγκελς, ,στον πρόλογο της πρώτης έκδοσης του το έτους 1884, του πασίγνωστου βιβλίου του Η καταγωγή της οικογένειας της ατομικής ιδιοκτησίας και του κράτους, , ακριβώς λίγους μήνες μετά τον θάνατο του ακριβού του φίλου, Καρλ Μαρξ ( 14/3/1183), αναφέρει πως το έργο του αυτό αποτελεί ως ένα βαθμό «εκτέλεση διαθήκης», και ότι μεγάλος του φίλος λίγο πριν ξεκινήσει για το μεγάλο ταξίδι, είχε σκοπό να εκθέσει τα συμπεράσματα του των ερευνών της ανθρωπολογίας του Χ. Μόργκαν, στο έργο του Η αρχαία κοινωνία σε σχέση με τα αποτελέσματα της δικής του έρευνας; Τι ήταν αυτό που ενδιέφερε τόσο τον Μαρξ όσο αφορά τον τρόπο ζωής των αρχαίων κοινωνιών ;

Τι φύλου είναι η Θεογονία του Ησιόδου; Ποιος είναι κατά τον αρχαίο ποιητή ο γεννήτορας του κόσμου, και γιατί οι Ερινύες, οι γόνοι του πρώτου κοσμικού ζευγαριού , πάντα κατά τον Ησίοδο, της Γαίας με το γιο της Ουρανό ( γιατί με το γιο;) και αδερφές της Αφροδίτης, του Αγχίση και των Γιγάντων , πρώτα παιδιά θηλυκής Γεννήτρας του Κόσμου, Μητέρας,  φτάνουν το 458 π.χ στη Ορέστεια του Αισχύλου (την μοναδική διασωθείσα τριλογία) να παρουσιάζονται ως: «κοπάδι γυναίκες, στα τέσσερα σημεία απλωμένες, κοιμόνταν. Όχι γυναίκες. Γοργόνες θα ήταν. Ούτε Γοργόνες. Γοργόνες

και ακόμα χειρότερα. Τέτοιες σε ζωγραφιά τις είδα να κλέβουν του Φινέα το δείπνο. Πουλιά. Και τα άρπαζαν. Άφτερες τούτες. Και μαύρες. Στα μαύρα. Ολόκληρο σίχαμα. Ρόγχο ανέπνεαν. Ξεφυσώντας. Πληγές που κινούνταν τα μάτια τους. Στάζοντας αίμα. Και ντυμένες ανόσια. Από βωμούς κι από στέγες, θεέ μου, απόμακρα! Μίασμα είναι. Δεν την ξέρω τη γενιά τους, δεν τις ξανάδα. Ούτε ποια χώρα τις έθρεψε δίχως να πάθει».

Γιατί οι χθόνιες Ερινύες (η Αληκτώ, η Τισιφόη και η Μέγαιρα), που σημειωτέον γεννήθηκαν από αίμα προερχόμενο από ευνουχισμό της πρώτης αρσενικής δύναμης, του πρώτου πατέρα, και που παρουσιάζονται στην Ορέστεια με την μορφή κακών μαγισσών,  εντέλει σταματούν να καταδιώκουν τον μητροκτόνο Ορέστη και συναινούν με την κρίση και τη ρύθμιση της Αθηνάς της «αμήτωρ», όπως ισχυρίζεται η ίδια θεά; Είναι αλήθεια «αμήτωρ» η Αθηνά, ή πίσω από αυτό το παράξενο προσδιοριστικό κρύβεται ένα πολύ μεγάλο μυστικό, μια μυθολογική πράξη και  διαδικασία πολύ μεγάλης σημασίας, την οποία έχει φροντίσει να εξαφανίσει επιμελώς από προσώπου γης, όλος ο κατοπινός ανθρώπινος πολιτισμός, και που ίσως να αποτελεί το σημαντικότερο σημείο-κλειδί για την κατανόηση της διαχρονικής σημασίας του έργου;

Αλλά και γιατί οι Ερινύες του Ομήρου που κατοικούν στα σκοτάδια προστατεύουν  στην Οδύσσεια του Ομήρου  τους  φτωχούς. Ποιους φτωχούς, από ποιους ακριβώς πλούσιους τους προστατεύουν;

Γιατί  η Κλυταιμνήστρα φέρει ως όπλο της ( και σύμβολο εξουσίας)  τον διπλό πέλεκυ  και γιατί όταν αντιλαμβάνεται ότι ο γιος της  Ορέστης  είναι αποφασισμένος να την σκοτώσει προσπαθεί,  μάταια,  να τον προλάβει πριν αυτός την θανατώσει με το ξίφος του; Ποια είναι η σχέση του συμβολισμού του  διπλού πέλεκυ και των κεράτων του ταύρου , συμβόλου της εξουσίας του Μινωικού πολιτισμού; Τι εντέλει συμβολίζει σε όλο το κλασσικό έργο η μορφή της Κλυταιμνήστρας;

Έχουμε να κάνουμε με καθαρά πλάσματα της φαντασίας των αρχέγονων ποιητών  Ησιόδου και Ομήρου και την καλλιτεχνική  μετάπλαση τους εκ μέρους  τραγικού ποιητή ή για μια θεογονία και μύθο  στενά συνδεδεμένη με  ένα πολύ αρχέγονο παρελθόν  στο οποίο ο ρόλος των γυναικών στην ζωή των ανθρώπων  είναι πολύ διαφορετικός και οι κοινωνίες λειτουργούν με εντελώς διαφορετικό τρόπο; Είναι δυνατόν να υπάρχουν θεοί για ανθρώπους που δεν τους αναγνωρίζουν και είναι δυνατόν;

Ποιος ήταν ο λόγος που ο Μαρξ σε ένα γράμμα του την άνοιξη του 1882 εκφράζεται με τις πιο έντονες εκφράσεις για την ολοκληρωτική παραποίηση της πρωτόγονης εποχής στο Bαγκνερικό κείμενο των «Νιμπελούγκεν»,  και γιατί στους «θεούς της ασέλγειας» του Βάγκνερ», που ακολουθώντας το συρμό κάνουν τις ερωτοδουλειές τους πιο πικαντικά με λιγάκι αιμομιξία ( «που ακούστηκε αδερφός να αγκαλιάζει σαν σύζυγο αδερφή;»)  απαντά ο Μαρξ «Στην πρωτόγονη εποχή η αδερφή ήταν σύζυγος και αυτό ήταν ηθικό»;  Μπορεί το έργο του μεγάλου τραγικού και η παρατήρηση να σχετίζονται ή η αποτελούν δύο άσχετα και ανεξάρτητα μεταξύ τους θέματα;

Τι σημαίνει άραγε το γεγονός ότι η λέξη «εφιάλτης» έχει την ίδια ρίζα στα αγγλικά, τα γερμανικά, τα ρωσικά, τα πολωνικά, τα τσέχικα, τα ρουμάνικα, τα λιθουανικά κ.λ.π.

Γιατί όλο το έργο του σημαντικού Ιρλανδού καλλιτέχνη Φράνσις Μπέικον κατατρύχεται από τα θέματα που απασχολούν την Ορέστεια, την βία, την καταστροφή, την αυτοκαταστροφή τα αδιέξοδα και τους εγκλωβισμούς  που  ζωντανεύουν απαράμιλλα στο έργο του μεγάλου τραγικού της αρχαιότητας,  ένα έργο που από πολλούς χαρακτηρίστηκε το ορόσημο της αρχής του τέλους της τραγικότητας καθεαυτής;

Μήπως  το γλωσσικό ιδίωμα στο οποίο είναι γραμμένο το βιβλίο του ανθρώπινου κόσμου και της πραγματικότητας  είναι  αυτό  της δικής μας καθημερινής συνείδησης, ο κόσμος αποκαλύπτεται σε μας σήμερα πλουσιοπάροχα,  και επομένως οι εκφράσεις τέχνης και σκέψης άλλων εποχών είναι μη-αυθεντικές , ανούσιες και δίχως νόημα και άρα οποιαδήποτε προσπάθεια να αφουγκραστούμε την ηχώ τους είναι  ανάξια λόγου;  Και τότε η τέχνη και η φιλοσοφία δεν είναι τίποτε άλλο από μια πολυτέλεια που μπορεί ανάλογα με τις προτεραιότητες και τις ανάγκες να λογαριαστεί (μέσω ποσοτικού υπολογισμού) και φυσικά να απορριφθεί.

Αυτά και άλλα πολλά ερωτήματα προέκυψαν από την θεματολογία που επιλέξαμε να ξεκινήσουμε την νέα χρονιά στο «Σπουδαστήριο», με τον τίτλο «Μητριαρχία- η γυναίκα στο προσκήνιο», «Η Ορέστεια του Αισχύλου»,«Πατριαρχία-Η κοσμοϊστορική ήττα των γυναικών». Η υψηλή και διαχρονική τέχνη, η φιλοσοφική σκέψη, η ιστορία , ο ψυχισμός και η καθημερινή ζωή της αρχαιότητας και με μεταλλαγμένη μορφή των ημερών μας,  συναντούνται καίρια σε αυτήν την προβληματική. Eυκαιρία να συζητήσουμε για πολύ μεγάλα και θεμελιώδη ζητήματα.  Έχουμε επίγνωση του γεγονότος ότι δεν είμαστε σε θέση να απαντήσουμε σε όλα αυτά με τελεσίδικο τρόπο. Άλλωστε δεν είναι αυτό το ζητούμενο, και ως στόχος μπορεί να υπάρχει μόνο με μορφή χίμαιρας.  Όμως τολμάμε και τα ανοίγουμε, θέλουμε κάτι να αγγίξουμε. Διότι ο χρόνος και ο χώρος είναι τρισδιάστατοι. Και πρόκειται για  ένα χωροχρόνο με ρωγμές και απροσδόκητες διακλαδώσεις αλλά επίσης και με συγκλονιστικές συνέχειες και εξαρτήσεις. 

Read More